Երեկ Հայոց բանակի օրն էր: Բոլոր տոների պես՝ իր հանդիսավոր ու անհանդես, շիտակ ու թարս, ուրախ ու տխուր կողմերով: Շքամուտքի ոչ բարով հարևանուհիս հնաթաթախ ակորդեոն-դհոլով, գինեմոլ հյուրերի ոգեշունչ մռնչոցով ու «Նամակ-նամակ» երգով ողջ գիշեր այնպես զարդարեց իր` «ղարաբաղցի ազատամարտիկի» ու մեր`հայրենիքի հանդեպ իր ծառայությունները չգնահատող հարևաններիս տոնը, որ այն ընդմիշտ կմնա մեզ հետ:

«Այ չմեռնես դու, «ազատամարտիկուհի»»,- ժպիտ ու ջղայնություն իրար խառնած՝ չէի կարողանում քնել… Միգուցե իսկապե՞ս նա կռվել է մարտի դաշտում, միգուցե գլո՞ւխ է գովում, ո՞վ գիտե, բայց ոչ երանի դրա ձեռքն ընկած թուրքին. մտածում էի ու ինքս ինձ պատասխաններ երևակայում:

Կեսօրին շենքի հարևան կանգառում սպասում էի, մի զինվոր մոտեցավ ու ժպտալով բարևեց: Մերուժանի մաման չե՞ք՝ հարցրեց: Չէ՝ ասացի: Ափսոսացի, որ՝ չէ... Հեռացավ ժպտալով, հրեշտակի նման... Էնքան անուշ ժպիտ ուներ…

Շենքում, որտեղ բախտ ունեմ բնակվելու, մարդիկ միմյանցից տարբեր են, ինչպես բոլոր բազմաբնակարաններում: Լավ, վատ, հավատավոր, հավատացյալ ու անհավատ, տեղացի ու եկվոր: Հարթակում ոչ հեռու գյուղերից մեկից տեղափոխված ու պինդ տնավորված մի ընտանիք կա: Հարևանությունս իրենց հետ հիմնականում բարև-բարի լույսով է սկսվում ու ավարտվում: Այդ էլ`եթե տանտիկնոջ տրամադրությունը տեղն է լինում, ու բարևիս պատասախանում է գոնե երեսիս նայելով: Էս պինդ տնավորվածներն ունեն սիրուն ու չարաճճի մանչուկներ: Տանը դստրիկներիս ինչ իր`խաղալիք ու հագուստ ավելանում էր, տալիս էի իրենց: Ձեռքի աշխատանք փափուկ խաղալիքների մեծ հավաքածու ունեինք, որ պահպանել էի աչքի լույսի պես, լվացել, կարելի է ասել`կերակրել, սանրել, գրկիս դրած մեծացրել: Նույնպես որոշեցի տալ իրենց:

Տանտիկինը անհաղորդ դեմքով համարյա խլեց պարկը ձեռքիցս ու առանց բառ ասելու` կորավ միջանցքներում: Ամիսներ անց մտածեցի՝ իրենց հարկավոր չէ, խնդրեցի, որ մյուս հարևանուհիս վերցնի կապոցս: Պատմել եմ իր մասին (նա, որը Հայոց բանակի օրը նշում էր գիշերը): Այնպես շնորհակալ ու գոհությամբ տեղեկացրեց, որ ուղարկելու է Արցախ`դրա կարիքն ունեցող երեխաներին, որ ինձնից աննկատ զրույցի բռնվեցի: Բերեց թոռների նկարները ցույց տվեց, մեդալները, իր անթիվ-անհամար եղբայրների հետ լուսանկարները:

Մարդ Աստծո: Նայեցի, գովեցի, ասացի`միշտ էդպես հերոս լինես: Ուրախացա՜վ, ուրախացա՜վ: Հիմա որ ինձ տեսնում է` համարյա պատվի է առնում... Մարդիկս. որքան տարբեր կարող ենք լինել նույն մարդու և նույն արարքի նկատմամբ...

Ամռանը «մազոխիստական» գործեր անելս բռնել էր. յոթերորդ հարկի մեր ընդարձակ հարթակում շատերի օրինակով փռեցի իմ կնոջական կյանքի ծանր ու մեծ ձեռքբերումը՝ անկողնու բուրդը ու նստեցի դիմացը՝ չբխելու: Դստրիկներս իմ այդ հերոսացումն ամեն անգամ երեսով են տալիս՝ որպես տարիների մաքառումներիս «վառման օրինակ»: Եթե բրդե վերմակի կողքով որևէ մեկն անցնում է՝ ասում են՝ զգո՜ւյշ, մամայի քսան տարվա չարչարանքն ա: Ու իրար աչքով են անում:

Էդպես նստեցի ու մնացի, մեկ էլ էն տաղանդավոր մարտական շքանշանակիր հարևանուհիս ելավ դեմս: «Այ միայն դու էիր պակասում»,- մտածեցի ու գլուխս կախ շարունակեցի բուրդ ծվատելը, մինչև էս շքանշանակիրը եկավ կանգնեց գլխավերևս ու սկսեց հարցուփորձ անել: Նախ ասաց, որ, լինելով գյուղի աղջիկ, շատ հավանեց իմ ունեցվածքը: Հետո զարմացավ, թե ես՝ քաղաքի աղջիկ, ոնց եմ գլուխ հանում էդ ամենից: Հետո էլ հասցրեց նկատել, որ այնուամենայնիվ իմ թևերը թույլ են ճիպոտ վերցնելու համար: Գնաց, իր քրջանոցից մի երկգլխանի երկաթե ձող բերեց, ինձ հրեց-գցեց մի կողմ ու ընկավ բրդերիս վրա: Էնքան ծիծաղելի էր, որ չկարողացա ձայն հանել: Հետո շքանշանակիրս հոգոց հանելով սկսեց իր ռազմական փառքի ճամփան հիշել: Էլ հին ու նոր, էլ եղած-չեղած... Էնքան խոսեց, որ մոռացա, թե ինչու էի հայտնվել հարթակին, մութաքայի վրա նստած:

Թուրքի ջարդից պատմելիս հարևանուհիս մի պահ հիշեց իր կոնտուզիան, աչքերը մթնեցին, ասաց.

- Թուրքին սպանել, ատամը հանել դոշիցս կախել եմ...

Էդտեղ չդիմացա, ասացի՝ բրդերիս վրա էդ մասին չպատմես, լավ բաներից խոսիր:

Ինքն էլ չհասկացավ, թե ոնց զրույցի թեման տարա իր թոռան վրա: Փափկեց: Հարցրի՝ ի՞նչ հեքիաթ ես կարդում իր համար: Բան չասաց, երևի հեքիաթ պատմելուց վաղուց հեռացել է: Ասացի՝ որ գնում ես Արցախ, թոռանդ տեսնելու, լավ բաներ պատմիր երեխային, ոտանավորներ կարդա, Թումանյանի հեքիաթները կարդա:

Ճիպոտը վերցրեց ու ձեռքը թափ տալով հեռացավ...

Կեսօրին տեսնեմ՝ չի սպասել, որ ես գնամ բրդերս շուռ տամ. ինքը հերթով, իր երկգլխանուն առած, շրջել էր ու սուս-փուս տուն մտել:

Մարդիկ… վատը չեն լինում ախր...

Զրոյից տունուտեղ ստեղծող ամեն տանտիկին գիտի, թե յուրաքանչյուր իրի ձեռքբերման վրա քանի կալորիա ջանք ու եռանդ է թափել: Հատկապես, երբ խորհրդային ժամանակներից է գալիս, ու ապագա տան որոշ աքսեսուարներ ձեռք են բերվել իր ծննդյան օրից մինչև ամուսնությունը, «օժիտ» կոչված անհեթեթության անվան տակ:

Էդպես, աչքի լույսի սրբությամբ, անհիշելի ժամանակներից, մաղթանքի կանաչ ճանապարհի պես երկար` մոմլաթե չափման մետր ունեի. Նոյի թվից եսիմ որ սպեկուլյանտի ձեռքից գնված ու մեր օրեր հասած: Ասում եմ` ունեի, քանի որ շատ խոր կասկածներ ունեմ, թե հավերժորեն լքել է ինձ` իր օգտագործման փառքին դեռ լիովին չհասած ու լրիվ անմուրազ... Ուրեմն, սույն մոմլաթե կանաչ ճանապարհը ոլորել, փաթաթել էի ցուցամատիս հաստությամբ ու մատս միջից հանելով` ստացել մի գեղեցիկ փաթթոց:

Փաթթոցը ամենայն զգուշությամբ, որ հանկարծ չքանդվի, տեղադրել էի մի պոլիէթիլենային պստիկ տոպրակի մեջ: Տոպրակի չափին համապատասխան` կողքին տեղավորել էի կանաչ ճանապարհի ձեռքբերման փառքի ճանապարհներով անցած էլի որոշ մանրուքներ, զորօրինակ` մախաթ ասեղ, գնդասեղ, մատնոց և այդ բոլորը թանգարանի նմուշի պես անշարժելի` տեղավորել կոճերիս ամանի մեջ:

Յուրաքանչյուր տանիկին գիտի, թե որքան ապահով է զգում իրեն, երբ տեխնիկայի զարգացման մեր դարում ունենում է ամանների թաքուն անկյուններում պահած նման «զենքեր»` ի սպաս իր ընտանիքի: Մեկ էլ տեսար պետք եկավ՝ մտածելով...

Օրերս դուստրս մետրի մասին է հիշել ու հարցնում է, թե որտեղ է: Ինչ է` չգիտե՞ս` իր տեղում` ասում եմ անխռով-ապահով:

- Չկա, նայել եմ,- ասում է:

- Լավ չես նայել, մեկ էլ նայիր:

- Չկա՜,- պատասխանն է:

Առավոտյան բացում եմ ամանը, և արի ու տես` իսկապես չկա: Աղում եմ, մաղում եմ` չկա ու չկա: Հարցնում եմ.

- Մանե, ո՞ւր է:

Ասում է.

- Ի՞նչ իմանամ:

Հարցնում եմ.

- Էլեն, ո՞ւր է:

Ասում է.

- Ի՞նչ իմանամ:

Դե հասկանում եք`այլևս չեմ հարցնում ամուսնուս` Արամ, ո՞ւր է: Մանավանդ, որ նա էլ իր սեփական դարակն ունի`սեփական չափման մետրերով ու փառքի ճանապարհ անցած մանրուքներով...

Լավ, բա ո՞ւր կլինի. փնտրում եմ, փնտրում եմ, թե կգտնեմ…

Հ. Գ.

Ինչքան աննշան բաներ կան կյանքում, որ մեզ համար նպատակ ենք սարքում…Աննշանն այնքան շատ է  մեր կյանքում:

Տարօրինակ զգացողություն ունեմ, թե խաղաղ օրերին ոչ ոք ոչինչ չի անում: Որ հերոսներ… չկան…

Շատերը չեն էլ գիտակցում, թե որքան կարևոր են իրենք ու իրենց թողած հետքը:
Առավոտյան երթուղայինում մի երիտասարդ աղջիկ 100 դրամանոցը համարյա նետեց վարորդին ու դուռը շրխկացնելով իջավ: Դուռը ջախջախել չհաջողվեց, բայց հասցրեց ասել. «Եթե տեղ տային, ավելի շուտ կիջնեի...»:

Վարորդը նույնպես երիտասարդ էր, լուռ վերցրեց փողը, հետո, երբ մեքենան շարժման դրեց, հերթով սկսեց մտքեր արտադրել, որոնք աստիճանաբար ծիծաղով լցրին ողջ երթուղայինը:

- Փագե, փագե, ընբես փագե, օր էլ չկարնաս բացի ...

- Տո լավ էլ էրել են, օր քեզի ճամփա չեն տվե ...

- Քեզ նմաններին լավ էլ կէնեն, օր մարթու չեն տանե ...

- Քեզի նմանները կուգան-կլցվին մարշուտկեքը ու դռները կըջարդին...

- Քեզի նմանին մի օր կիսուրը թագով ընբես գը զարգե, օր մտիցդ չի ելնի ...

- Քեզի նմանին մի օր կիսուրը ընբես թագով գը զարգե, օր ետևիցդ դուռը իսկի չէս կըրնա փագե ...

- Քեզի նմանին տո ոչ էլ տանող կեղնի ...

Ես, ափսոս, շուտով իջա: Միշտ չէ, որ այսպես միասնական ծիծաղի վկա ես դառնում:
Երեխա ժամանակ միշտ կարծել եմ, թե  երբ մեծանամ, ծիծաղս լուրջ բաների վրա է գալու: Սակայն … այդպես չէ…

Մեր կամ ուրիշների սխալներով սովորում ենք: Համամիտ չեմ: Յուրաքանչյուրս մեր սխալն ենք անում: Անելիս էլ՝ դեռ ի՞նչ իմանանք, որ սխալվում ենք: Պարզելու հնարավորությունն ունենք միայն որոշ ժամանակ անց, երբ արված են բոլոր հիմարություններն ու բոլոր սխալները: Յուրաքանչյուր փուլ մեզ սովորեցնում է հաջորդ փուլին, որտեղ խնդիրները գնալով բարդանում են. բայց ... այն հանրահաշվական գրատախտակ է, որտեղ ավելի շատ ապրում է նա, ով ամենից շատ է սևագրություններ անում:

Ամեն խնդիր առնվազը երկու լուծում ունի. Ու երբ դու գտնում ես քո՝ երրորդ լուծումը, դու նույն ապրումն ես ունենում՝ ինչ անլուծելի խնդիր լուծողը: Կյանքը... արժե որ... ուրախություն լինի:

90-ականներին թուրքի ատամը հանելու ու վզից կախելու մասին իր առասպելով սարսափեցնելուց հետո վաղուց չէր երևում ազատամարտիկուհիս: Մտածեցի՝ գնացել է սահման: Մտածելս ու նույն օրը մեր դռան զանգը տալը մեկ եղավ: Դուռը բացեցի, տեսնեմ հենակները թևերի տակ դրած ու ողջ մարմնով մի կերպ դրանց կռթնած՝ կանգնել է թառամած ու փքված, սևին տվող դեմքը էլ ավելի սևակնած:

- Բարև, Ան ջան: Լիֆտի փողն եմ հավաքում:

Միշտ մոռանում եմ ասել, որ էս տաղանդավոր հարևանուհիս համատեղությամբ նաև վերելակի անփոխելի «հոգաբարձուն» է մեր շենքում ու էս պարտականությունը կատարում է ոչ պակաս ջերմեռանդությամբ, որքան թուրքի ատամը կրծքից կախ տալը:

«Ան ջան»-ի վրա իհարկե մի քիչ փշաքաղվում եմ, դող տալիս, դող առնում: Իբր իմ հարյուր տարվա ընկերուհին է էդ անաստվածը, բայց ժպտում եմ, քանի որ էն տեսակ մարդկանցից է, որից թե նեղվելն է հանցանք, թե դեղվելը ... Սովորականի պես հարցնում եմ.

- Ձեզ ի՞նչ է եղել ...

- Բա չես իմացե՞լ, էս մի ամիս կլնի, դռանս առաջին ընգել եմ, ոտքս վերև-ներքևից կոտրվել ա ...

- Վայ, լավ չի... Դե ոչինչ, կանցնի: Բա էս վիճակում մեկը չկա՞ր՝ փոխարիներ:

- Չէ, մարդ չկա, մարդ կա՞ որ,- մեկնածս հինգ հարյուր դրամը վեցնելով ու իր հոգաբարձուական դավթարում պլյուս դնելով՝ հեռանում է:

Հենակների կտկտոցը հեռվից ձիերի դոփյունի էր նմանվում, իսկ հարևանուհիս՝ լեգենդար առասպելից ելած ինքնազոհ փրկչի: Ետևից երկար ժամանակ նայելով՝ հետևում էի թողած ինքնազոհաբերման ճանապարհին ու խղճալով խղճում, որ հանկարծ անլույս մթին միջանցքներում չսայթաքի, փորձանքի չգա ...

«Քոնն էլ էստեղ հատավ»,- հիշեցի տատիս խոսքը՝ մտածելով, թե խրախճանքների սիրահար ազատամարտիկուհուս ուրախ կյանքն էլ էս կետում ու էս խառը ժամանակներում վերջացավ ...

Բայց ինչպես ասում են՝ շաբաթը ուրբաթից շուտ եկավ: Նույն երեկոյան հարևանուհուս փառապանծ դռան ետևում կրկին տոն էր, մի ուրախությո՜ւն ու գինարբուք:

«Տեսնես՝ ինչների՞դ վրա եք էսպես ուրախացել, այ չմեռնես դո՜ւ»,- մտածում էի: Բայց էս անգամ «Նամակ-նամակ» երգը չէր խրախճանքի հերոսը, սեր ու կարոտով «Ախ ինձ սիրիր, սիրելիս, երազ կդառնամ» էին երգում ախպեր-տղերքով, ապա՝ «Պաղ աղբյուրի մոտ կանգնած մի աղջիկ»: Լավ, էս անխիղճը քանի՞ եղբայր ունի, տարին օր ու ժամ ունի, սրա ախպերներին թիվ ու քանակ չկա:

Հենակների դխկդխկոցը երբեմն դադարում էր, ու հարևանուհիս «ջա՜ն ու ծափ» էր գոչում՝ մոռացած աշխարհն ու իրեն: Երգերը փոխվում էին այնքան արագ, որ վստահ եմ՝ պատի անկյունում սովետական կլոր կասետներով մագնիտոֆոնից էին հնչում՝ հենց կողքից, մեխից կախված կասետների տոպրակից պտտվելով: 

«Այ չմեռնե՜ս,- կրկնում էի մտքումս՝ միջանցքով տարածված գինեբուք թնդյունը ականջներումս լռեցնելով,- բա քո տեղն այստե՞ղ էր, հիմա դու քո այդ անգին «կառուցողական» զենքերով բա այնտեղ՝ սահմանին չլինեի՞ր: Անօդաչու ինքնաթիռ չէ՜, օդաչուին էլ գտած ու հետը վար բերած կլինեիր...»,- մտածում էի՝ մինչև վերջապես քնեցի՝ բարձը ականջներիս սեղմած:

Երազ տեսա… Մանկությանս տունը: Թաղիքի կտորներ մաստիկան մանրահատակի վրա փայլեցնելու համար միայն մենք ունեինք: Մայրս ոտքերի տակից չէր հանում: Երկրաշարժից հետո շենքը պիտի քանդեին, ու բաց մնացած դռնից ինչ-որ մեկը թռցրել էր: Հետո բավական ժամանակ անց մորս աչքով էին ընկել ուրիշի տանը. ասում էր. «Էնպես եմ կողքներով անցնում, որ հանկարծ չնկատեն՝ տեսել եմ, վատ չզգան»: Իսկ ինքը ամեն տեսնելուց հետո գալիս տանը գլխացավի երկու հաբ միանգամից էր խմում ...

Կյանքը նույնն է. նույնիսկ եթե երազի մեջ ենք:

Մյուս հարևանուհիս սալոնում մատնահարդար է աշխատում:

Ամենատխեղծ մագիլներն անգամ դարձնում է արքայադստեր եղունգներ և... հակառակը: Կոպերֆիլդը նույնիսկ կնախանձի այն հնարքներին, որոնց նա է տիրապետում իր ասպարեզում. էլ ներկում է ու տաշում, էլ քաշում է ու տեղադրում, էլ տեղադրածը նորից է քաշում ու աճեցնում, մի խոսքով` իր նահանգի ամենափառապանծ ճանկերի մասնագետն է, եթե ոչ ամենափառապանծը:

Մի օր էս ճանկերի գիտակս որոշում է ամուսնուն անակնկալ մատուցել ու մինչև աշխատանքից վերադառնալը նրա սիրած թփով տոլման փաթաթել: Արագ-արագ (իսկ հարևանուհիս ահավոր ճեպընթաց է) պատրաստում է խճողակը, տեղը տեղին համեմում, կծու-թթու ավելացնում ու նստում տերևների կանաչ վիթխարի բուրգի դիմաց: Հենց ավարտում է, հնչում է դռան զանգը, ու ամուսինը լույսի մարդու հետ ներս է մտնում: Զգալով տոլմայի անուշ բուրմունքը` ամուսինը լույսի մարդուն առաջարկում է իրենց հետ ճաշել. դե, սա էլ պակաս տոլմայասերը չի լինում, ու բոլորով նստում են սեղանի շուրջ:

Այն պահին, երբ ընկերուհիս մեծ ընդհանուր ափսեով տոլման դնում է պատվավոր կենտրոնում, հանկարծ նկատում է, որ ... իր գլխավոր մագիլներից մեկը բացակայում է: Չլինի՞` մսի հետ փաթաթել է: Գույնը գցում է, սառչում, բայց ձայն չի հանում: Ասենք` ձայնն էլ է կորցրած լինում գույնի հետ: Համով-համով սկսում են ուտել` տղամարդիկ` տոլման, էս մագիլազուրկ ընկերուհիս էլ` իրեն: Տագնապահար, սարսափ-ֆիլմերի տրամադրությամբ, մտածում է, թե հիմա ուր-որ է ճանկը կմնա մեկնումեկի կոկորդում, ու ինքն իր իրեղեն ապացույցի հետ խափ-խայտառակ կլինի: Բայց ճաշկերույթն անցնում է առանց փորձանքի, ամուսինը հյուրի հետ դուրս է ելնում, իսկ ընկերուհիս մտքով շարունակում է հիվանդանոցներն ընկնել` հյուրի մարսողական տրակտով անհանգստացած... Հյուրն էլ, ախր, ոչ հասարակ մարդ՝ ազատամարտիկ:

Օրեր անց վերջապես հանդիպում է նրան շենքի մոտ, սա՝ ողջ-առողջ, բարևում է և անցնում: Հարևանուհուս գույնը տեղն է գալիս …

Հ. Գ.

Պահեր կան՝ կտրած եղունգ են հիշեցնում: Բայց … նրանցից երբեմն մի ամբողջ կյանք է կախված լինում: Հերոսի կյանք:

Ասում են` էշին փալան չի վրա գալիս, մեր շենքին էլ` վերելակ: Տարիներով հորը կար, հնարավորությունը կար, երազավետ դռները կային, բայց «սեզամ բացվիր» ասող չկար, և ինքն էլ չկար ու չկար: Մինչև մի օր վերջապես եղավ: Վերելակ մի ասա` ջեյրան: Յուղը վրան, պլպլան, ուլտրափիրուզագույն պատերով, սենսորային ազդանշաններով, մինչև 240 կգ նուրբ ու նրբին եվրոպամետ կամ ռուսամետ կամ տիպիկ հայամետ հայեր տեղափոխելու հնարավորությամբ, լրիվ` արտասահմանյան ապրանք: Բայց հա՜ սենսորային թառլանը, հա՜ մեր` տատիս ասած «վիրունի» բնակչությունը: Հազիվ երեք թե չորս տարի անցած լինի՝ սմքել, քոսոտ, անլվա, անատամ յաբու է դարձել: Բարձրանալիս այնպես է խրխնջում ու թափ տալիս, ասես հիմա մեջքից թափելու է, կապը կտրի:

Էսօր իջնում եմ մի կերպ սանձահարած, տեսնեմ` ատամներից մեկն էլ է ընկել:

Կոճակը հանել են, տեղը սև ժապավեն կպցրել ու գրել` չսեղմել: Հեռու տնից-տեղից` ոնց-որ շիրիմի թարմ պսակ: Հատակն էլ հո հատակ չէ, հոտից ես կողմնորոշվում` ոտքդ որտեղ դնես, որ կոշիկդ սրա-նրա «հոգեբխմանը» չհանդիպի: Վերադառնալիս համարձակվում եմ կրկին նստել. տեսնեմ` կարճ ժամանակում լուրջ վիրաբույժներ են հասցրել աշխատել: Էս անգամ սիրտն են վիրահատել. երբեմնի փայլփլուն փիրուզագույն միջնապատը հանել են, նորից տեղը դրել, բայց տեղը չի ընկել, ու վերից վար զմռսել են վառ դարչնագույն մեկուսիչներով: Ինչ-որ մեկն էլ հանել է ժապավեններից մեկն ու կպցրել դռների վրա: Հետո դռները բացվել են, ու ժապավենը մնացել է միակողմանի կպած`սահմանախախտ դրոշակի պես՝ մենակ ու մոլորված:

Ոնց-որ հայկական դիվանագիտությունը՝ աշխարհի ճամփաներին: Վերելակ չէ, այլ հորմոնաբեր ատրակցիոն՝ ընդամենը 500 դրամով: Էն էլ վճարում են միայն նրանք, ում էդ «հաճույքը» բոլորովին անհրաժեշտ չէ:

Այս միջադեպը ոչ էլ կհիշեի, եթե շենքի վերելակում օրերս չտեսնեի հաջորդ տաղանդավոր մտքի արգասիքը. «Արա, մի՛ միզեք...»: Բա իհարկե, վերելակում միզող «արայի» ուղեղին այս հիշեցումը կանխարգելիչ հարված կհասցնի: Նոկաուտ՝ տեղնուտեղը: Մարդ ենք, չէ՞, ի վերջո:

Ծանոթանալիս մարդկանց անունները դժվար եմ մտապահում: Անունը հիշելու փոխարեն (եթե իհարկե Հիտլեր կամ Կանալիզացիա չի) իրենց եմ հիշում՝ դեմքը, ձայնի հնչերանգը, խոսելաոճը ...

Ամռանը դիմացի բնակարանի նոր բնակչուհու հետ ծանոթացա. շքամուտքում: Գործ էի անում, մեկ էլ սառը հյութի բաժակը ձեռքին մոտեցավ, հյուրասիրեց: Թեև ծարավ չէի, բայց խմեցի, սիրալիրություններով փոխանակվեցինք, թեմաներն՝ անսպառ: Պարզվեց՝ դատախազական համակարգի աշխատող է, դեռ մտքումս էլ եզրակացրի, թե ամեն շենք պիտի, բա ոնց, իր թե երկրապահին, թե դատախազին ունենա (ականջը կանչի կողքիս ազատամարտիկուհու): Դրանից հետո երբեմն հանդիպում էինք միջանցքում, բարևում անցնում: Երբեմն ուզում էի անունով դիմել, բայց վախենում էի սխալվելուց: Թեև հիշում էի՝ Թամար, Թամար ...

Ամանորի տոներից առաջ իրենց զանգը տվեցի, դուռը բացեց, խնդրեցի.

- Թամար ջան, կլինի՞՝ ծաղիկներս մի քանի օրով տամ ձեզ, քաղաքում չեմ լինելու:

Ուրախ-ուրախ վրա բերեց.

- Իհարկե, բեր:

Տարա, երկու րոպե նստեցի, շնորհավորեցի եկող Նոր տարին ու ինձնից գոհ դուրս եկա: Անունը փաստորեն հիշել էի: Առաջին անգամից: Դեռ ինձ էլ կշտամբեցի, թե այ էդպես դատախազի անունը մտքումդ կպահես ...

Օրեր անց հանդիպեցի հարթակի մյուս հարևանուհուս, ասացի՝ էս անգամ ծաղիկներս ձեզ չտվեցի, գիտե՞ք. տվել էի Թամարին:

Հարցրեց՝ ո՞վ է Թամարը:

Ասացի՝ դիմացի հարևանուհին:

Ժպտաց, թե.

- Բայց իրա անունը Լուսինե ա ...

Ժամանակները, այո, փոխվում են. չենք էլ նկատում, թե ոնց ենք դառնում նրա ակամա աշակերտը: Հիմա հարևանություն անում ենք ոչ թե իրական հարթակներում, այլ սոցցանցերում: Բա լավ չի՞ ֆեյսբուքում. մարդուն հանդիպում ես՝ ոչ միայն անունն է երեսին, ազգանունը, այլև կեղծանունը, նախորդ օրվա կերածն ու խմածը, և նույնիսկ՝ կնոջ կամ ամուսնու խանդի աստիճանը ...

Ասիական երկրների հայտերը սովորաբար մերժում եմ:

Արևից շոգած են, անկանխատեսելի, տղամարդիկ սիրում են կանանց ու հաճախ մոռանում են, որ էթիկայի սահմաններ կան: Սակայն …երբեմն ընդունում եմ ընկերացանկիս բազմազանության համար: Նաև ուզում եմ ինքս ինձ համոզած լինել, որ պիտի աշխարհի ազգերին դիտարկել ոչ քաղաքական հարթության վրա. զուտ մարդկայնորեն: Հանուն խաղաղության ու համերաշխության: Առավոտյան մի տաք երկրի աղջկա հայտ եկավ, տեսնելով որ ընդհանուր ընկերներ ունեմ, ընդունեցի:

Քիչ անց աղջնակը սկսեց պեղել ու հավանել եսիմ ո՜ր տարվա լուսանկարներիցս: Հերթը հասավ մի նկարիս, գրեց աշխարհացունց մի կոմպլիմենտ ու տակը՝ Աստված պահապան: Հաճոյախոսություններին չեմ պատասխանում սովորաբար, սրան «շնորհակալ եմ» գրեցի, որ միջազգային խաղաղությունը հանկարծ ի վնաս մեր ազգի չտուժի: Սակայն … քիչ անց ... եկավ իր ազգից մի հույժ մտահոգ կին, ալլահի ողջ զայրույթը թափեց էս աղջկա գլխին ու կոչ արեց նրան չմոռանալ իր գեղեցկուհի կնոջն ու ընտանիքը: Փաստորեն՝ տղամարդ էր եղել աղջկա անվան տակ, ու խանդոտ կինը նրա ետևից չէր ալարել, հասել էր Հայաստան՝ դաս տալու ու քոթակելու: Կռիվը թեժ էր լինելու. արուի համար որոշ երկրներում թունդ են պայքարում: Սակայն … ինչո՞վ էի մեղավոր ես …

Երկուսին էլ արգելափակեցի: Բայց խաղաղասիրական ջանքերս դեռ խռովքի մեջ են: Մարդիկ, որ ազգից էլ լինեն, ինչքան փուչ բաներից կարող են կռիվ սարքել: Ու սահման գծել:

Հայտը, ի դեպ, Պաղեստինից էր:

Սերն ու ատելությունը նույն նժարին են, եթե կուրացնում են մարդուն:

Հարթակից իջնում էի, աստիճաններին երկու տարեց հարևան էին զրուցում. կին ու տղամարդ:

- Դու քանի՞ տարեկան ես,- հարցնում էր տղամարդը:

- Երեսունութ թիվ եմ,- ասում էր կինը:

Տղամարդը, որի մի աչքը ժապավենով փակած էր, ականջը սրել էր, դեմ տվել վերին աստիճանին, որ լսի:

- Երեսունութ թի՞վ: Հա, ես քեզանից հինգ տարով մեծ եմ:

- Սուրենն էլ երեսուներկու թիվ ա,- տղամարդուն լսելի՝ բարձր ձայնով ավելացրեց կինը:

- Հա, ինձնից մի տարով ա մեծ:

Ձեռքում բռնած աղբի տոպրակները թափահարելով՝ տղամարդը հոգոց հանեց.

- Իրար չափ ենք էլի համարյա ...,- ապա չարաճճի կայծ՝ տղամարդու աչքերում,- էհ, պառավացալ ենք, պառավացալ ...

- Հա, պառավացալ ենք,- ոտքերը աստիճանների վրա հազիվ շարժելով՝ հառաչեց կինը և ուղղեց ճակատի մազափունջը: Շուտով հեռացան:

Հեռվից ժպտում էի նրանց գրեթե մանկականության վրա՝ միմյանց տարիք չափելու, իրար դուր գալու…

Մարդը կամ ծերանում է, կամ չի ծերանում ... Մարդը որ տարիքում էլ լինի՝ ձգտում է գրավիչ մնալ, իրեն մյուսից ավելի երիտասարդ զգալ, ավելի լավը երևալ, քան, միգուցե, կա իրականում: Ասես յուրաքանչյուրն իր համար ժամանակ է սահմանում: Ոմանք դառնում են հարյուր տարեկան, իսկ ոմանք … միշտ մնում են քսան …

Այս ծերունիները ժամանակին ապրել են Բաքվում, մի կերպ են փախել ազերիների ջարդից ... Հայաստանում բնակվելուց սկսել են հաշվել տարիները ... Կյանքը իր գագաթնակետն ունի:

Այսօր ընկերանալու հայտ էր ուղարկել հերոսի մահով ընկած Արմեն Հովհաննիսյանի մայրը … Ամբողջ օրը լացել եմ … Ինչո՞ւ են ջահել տղաները մեռնում … Ի՞նչ ենք անում մենք նրանց մայրերի համար … Ընկած զինվորին հերոս անունն ենք տալիս ու խիղճներս հանգստացնում: Ապա մոռանում ... Ապա մոռանում...

Աշխարհը օրեցօր գլորվում է պատերազմի գիրկը ... Կանգ չի առնում այս խելահեղությունը ...

Ինչո՞ւ ենք ծնվում, եթե չենք ապրելու … Մենք կյանքը հաշվում ենք պատերազմի ընդմիջումներին:  Բայց … ի՞նչ անել, եթե քեզ վրա հարձակվում են …

Երբեմն այն զգացողությունն եմ ունենում, թե Կյանքը մի երկաթգիծ է, որի ինչ-որ կանգառում նստել մնացել եմ: Ու թվում է՝ այնտեղ, առջևում, Նա սարեր է շուռ տալիս, ու ես ետ եմ մնում …

Շենքի տանիքից սկսել է կաթել. առաստաղը բորբոսնել է, ծեփերը թափվում են: Երեք ամսվա մեջ երրորդ անգամ համատիրության պետին դիմելիս առաջին անգամ տղամարդու վրա ձայնս բարձրացրի … Հաջորդ օրը տանիքի մեր հատվածը եկան նորոգելու… Սակայն՝ վայ այդ նորոգելուն: Մի քանի օր հետո տեղացած անձրևը կրկին տարավ իր հետ ուղղվելու ամեն հույս:

Շենքի բակում ինձնից երկու անգամ բարձրահասակ մի երիտասարդ բարևեց:

Հազիվ ճանաչեցի, որ Էվալդն է: Երեկ երեխա էր բոլորովին, հիմա դյուցազուն է  դարձել: Բազամազավակ ընտանիք է իրենց ընտանիքը. տասը երեխա, որոնցից միայն երկուսն են աղջիկ … Ու բոլորը՝ ջոկովի սիրուն, պարթև, սլացիկ: Չուտես-չխմես՝ նայես: Ձեռքիդ պայուսակ տեսնի, տեսնի՝ օգնելու կարիք ունես, կհասնի անմիջապես. իրենք բոլորն են էդպես, բայց Էվալդը առանձնահատուկ է ... Բայց … Էվալդը այս ձմռանը զրկվել է հորից ու շուտով կզրկվի նաև խաղընկերներից. բանակ են տանելու … Չմեռնի՜ … Բարի ծառայություն … Մտքիցս ամբողջ օրը դուրս չի գալիս նրա կիսամանկական դեմքը ... Ծառայության բարին ո՞րն է. մահին դեմ-հանդիման հանդիպելու բարին ո՞րը կարող է  լինել…

Դստրիկիս դասընկերոջը նույնպես բանակ են զորակոչել: Ճանապարհելիս ասել է. «Եթե վերադառնամ, անպայման նորից կհանդիպենք դասընկերներով» … Մորը երբեմն հանդիպում եմ թաղամասում: Անչափ զգայուն կին է: Որդին էլ՝ իր միակ որդին: Տեսնելիս երեսին չեմ կարողանում նայել: Կյանքում այն եզակի դեպքն է, երբ ուրախ եմ, որ ինքս որդի չունեմ:

Վերջին գրառումներիս համար արտերկրում ապրող հայազգի օգտատերերից մեկը ֆեյսբուքյան նամակով ինձ մեղադրեց հանրությանը բարոյալքելու համար ... Երանի՜ բառերով լիներ բարոյականությունը: Մենք պաթոսի մրցումներում օլիմպիական չեմպիոն կդառնայինք: Ու մեզ նման օրինավոր երկիր աշխարհում չէր լինի...

Միգուցե ճիշտ է նա, որ մեղադրում է ինձ խիզախման չմղելու համար. պատերազմը պիտի ավարտվի: Առանց խիզախման հնարավոր չէ հաղթել … Բայց ես չեմ կարող դեմ գնալ իմ էությանը … Կռվից … ես մեռնում եմ … Ես ուզում եմ՝ ձագեր բերի կռունկը ու բարդու կատարին նրա հյուսած քողտիկը շնկշնկա սիրուց: Իսկ դաշտերում կակաչի սիրտը պայթի անգործությունից … Ես ուզում եմ, որ մայրերը՝ մերոնք, թե թշնամի, տուն կանչեն զինվոր որդիներին, ու նրանք դաշտերից փնջած ծաղիկներով ետ դառնան … Ու երկինքը ցնցուղով լազուր ցանի բոլորի, բոլորի՜ հողին ու երազանքներին …

Բայց այս օրը... ևս կանցնի: Ի՞նչ կփոխի այն մեր կյանքում ... Հնարավոր չէ հավերժ ապրել մեռնելու համար ...

Շուտով մայիսն է, եռատոնի ամիսը, ու բանակի ողջ շուքը գլխավոր հրապարակում կերևա տոնականորեն …Վաղուց ես կորցրել եմ տոնի զգացումը. ինձ համար տոնը ամեն բնակարանում ճչացող երեխան է, որի կողքին և մայր կա, և հայր, ու … որին չեն անվանակոչել պատերազմում զոհված եղբոր անունով … Նորից իմ պատից այն կողմ կթնդա հարևանուհուս կոնտուզիա տարած պարը: Տոնը մի օր է, իսկ օրերը՝ տարի:

Մենք ամեն օր արթնանում ենք՝ հուսալով, որ զոհված զինվորի սև լուր չի գա այլևս…

Մեր ապրելու գրավը նրա բախտն է՝ սահմանին թիրախ բռնած նշանառուի քմահաճության տակ: Չգիտեմ՝ ինչո՞վ պիտի արդարանա այն կյանքը, որ նման գին ունի …

Հանկարծ զինվոր չզոհվի, մայրեր չսգան: Բոլորն են երազում, որ այդ ձայնը իրենց տնից չգա … Ու շատերը փախչում են այլ երկիր՝ տանելով իրենց որդիներին, իսկ ոմանք էլ այնքան բարձր են կառուցում պարիսպներն իրենց դղյակների շուրջը, որ զորակոչը իրենց տուն չի հասնում:

Ու մնում են պարզ ու մաքուրները. ճռռացող վերելակներով ու կաթացող տանիքներով տների տղաները, որոնց բակային խաղը հանկարծ ընդհատվում է բանակի ծանուցումով: Մեր կյանքի պաշտպաններն են նրանք: Անցյալի և ապագայի պահապանները:  Հայաստանում ժամանակի աստվածը նրանք են:

Բայց ... այն էլ ակնթարթ է. անցնում է աննկատ: Ժամանակը միակ բանն է, որ, հաստատ, իգական սեռ չունի ու մայրություն չի անում և ոչ մեկի:

Չգիտեմ՝ ի՞նչ պիտի խոստանալ ժամանակին, որ նա ազնիվ չլինի մեզ հետ նույնքան, որքան մենք՝ իր հետ:

2018թ. հունվարի 29