Դարեր շարունակ կողք-կողքի ապրելով տարբեր ժողովուրդների հետ, մեր մշակույթները լուրջ փոխազդեցություններ են կրել: Բնական պրոցես է: Սակայն ուրիշները մեզնից միշտ վերցրել են լավն ու փորձել ընդօրինակել մեզ, իսկ մենք հիմնականում բավարարվել ենք ավելի ցածր արժեքների ներմուծմամբ ու ընդօրինակմամբ:

Գուցե սա էլ է բնական. կենդանականին մոտ գտնվող արժեքները, որպես օրենք, ավելի կենսունակ են: Առաջնային բնազդները գենետիկ մակարդակի վրա են աշխատում, մինչդեռ ձեռքբերովի արժեքները մշտական պայքար են ենթադրում:

Մեզ երկար ուսումնասիրելով՝ մեր դրացիները մի հետաքրքիր բան են նկատել՝ հայի ամենալավ գաղափարը միշտ վերջում է երևան գալիս: Հաճախ՝ երբ արդեն անշրջելիորեն ուշ է լինում կամ էլ հսկայական ջանքեր ու միջոցներ են պահանջվում սխալներն ուղղելու և նախնական վիճակին վերադառնալու համար:

Հանրահայտ ճշմարտություն է՝ կողքից նայողն ավելին է տեսնում:

Հենց այդպես՝ կողքից նայելով, մեր դրացիները մի շատ հետաքրքիր եզրակացության են եկել, որն առածի տեսքով այսպես է հնչում. «Գյավուրի վերջին խելքն իմ առաջինը լիներ»: Գյավուրն, իհարկե, մենք ենք՝ հայերս:

Մի պահ անուշադրության մատնենք «գյավուր» (անհավատ) բառի վիրավորական իմաստն ու փորձենք հասկանալ, թե ի՞նչ նկատի ունի մեր դրացին:

Նա, թերևս, ավելի լավ է հասկացել մեր՝ հայերիս կենսափիլիսոփայությունը և կարողացել է նման եզրահանգման գալ ու նաև՝ առաջնորդվել դրանով: Միգուցե նա սխալվո՞ւմ է, և իմաստ ունի բոլոր ճակատներով քարկոծե՞լ մեր ինքնասիրությունը վիրավորողներին:

Նայենք մեր շուրջը և փորձենք տեսնել այն, ինչը չի երևում առաջին հայացքից:

Տարիներ առաջ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը մի կերպ ծվարել էր Աշտարակի խճուղու վրա: Պահի թելադրանքն էր. իրական պատերազմի ու նոր կազմավորվող բանակի պայմաններում արագորեն լուծել նորաստեղծ նախարարության շենքային հարցը: Տարիներ անց, երբ հայոց բանակը պանծալի հաղթանակ տարավ արցախյան պատերազմում և էլ ավելի հզորացավ, անհրաժեշտություն առաջացավ տեղափոխել  պաշտպանության նախարարությունը ավելի ընդրաձակ տարածք: Եվ, եթե նախկինը սահմանից ընդամենը 16 կմ հեռավորության վրա էր, ապա նորը՝ նոր Բագրևանդի բարձունքում, մոտավորապես 20 կմ է հեռու պետական սահմանից:

Հիմա հարցը՝ ավելի նպատակահարմար չէ՞ր լինի նոր նախարարությունը հիմնել խորը թիկունքում:  Նման հզոր ու հարուստ կառույցի առկայությունը, անհրաժեշտաբար, կհանգեցներ թիկունքում ենթակառուցվածքների զարգացմանը՝ ճանապարհներ, բնակելի տներ, դպրոցներ, նոր աշխատատեղեր, հանգստի և զվարճալիքի վայրեր, և այլն:

Արդյունքում՝ կունենայինք ապահովության բարձր մակարդակ, նաև՝ արագորեն զարգացող մի նոր մարզ, քաղաքներ, գյուղեր, որպեսզի Հայաստանը չդառնա մեծ գլխով և կավե ոտքերով մի հսկա:

Չգիտեմ ինչո՞վ էր պայմանավորված նախարարության նոր շենքը Երևանի մատույցներում կառուցելը: Երևի հաստափոր գեներալներին և նրանց նրբացած կանանց հարմար չէր…:

Ինչևէ, ունենք այն, ինչ ունենք:

Երիտասարդական պալատը: Շտապ քանդել՝ հետո կտեսնենք: Քանդեցինք, տեսանք…

Այսօր չունենք ոչ հին պալատը՝ իր հարակից կառույցներով, ոչ էլ նորը՝ ճապոնական գերժամանակակից նախագծով: Որևէ մեկը պատասխան տվե՞ց, կամ կտա՞ այս հանցավոր հիմարության համար:

Արդյունքում՝ ունենք այն, ինչ ունենք: Ավելի ճիշտ՝ չունենք այն, ինչ չունենք:

«Զվարթնոց» օդանավակայանի հին շենքը, ցավոք, կատարյալ պատուհաս է դարձել բոլոր կառավարությունների համար:

Վերջերս կառավարության որոշմամբ այն ընդգրկվեց պահպանվող պատմամշակութային հուշարձանների ցանկում:

Ինքս ժամանակին բազմիցս առնչվել եմ այդ օդանավակայանին և պետք է ասեմ, որ ֆունկցիոնալ առումով այն շատ անհարմար էր: Անկեղծ ասած, երբեք չեմ հրապուրվել նաև այդ շինության ճարտարապետաշինարարական բնույթով՝ բետոնային լուծումներ, թեք՝ դեպի բնական տեղումներն ուղղված ապակիներ և այլն:

Ժամանակակից օդանավակայանի ֆունկցիոնալ և անվտանգության պահանջները բոլորովին այլ են: Բայց չեմ պարտադրում իմ կարծիքը:

«Զվարթնոց» օդանավակայանի հին շենքը կարող է և պետք է դիտարկվի լոկ իբրև խորհրդային շրջանի ճարտարապետական գլուխգործոց: Բայց, ավա՜ղ, բնական տեղումները, քամին ու անգամ միկրոերկրաշարժերն, ի վերջո, կանեն իրենց սև գործը, և մի օր այդ շենքը կհավասարվի հողին՝ հուրախություն շա՜տ-շատերի: Իսկ պահպանման ծախսերը տարեց-տարի ավելանալու են…

Գուցե այն քանդելուց կամ բնականորեն քանդման տանելուց առաջ հստակ քաղաքականության ու ներդրումային հստակ ծրագրի շնորհիվ փրկե՞նք՝ փոխելով գործունեության ոլորտը, ներսը վերածելով մեկ այլ գործունեության հարթակի:    

«Այրարատ» կինոթատրոնը, թերևս, նույն ճակատագրին է արժանանալու:

Անկեղծ ասած, ես անձամբ չեմ պատկերացնում, որ թեկուզ տարին մեկ օր միանգամից 1.300 հանդիսատես որոշի միասին այնտեղ կինոդիտում վայելել…Գուցե սխալ եմ: Գուցե հստակ մշակութային քաղաքականության առումով այն հնարավոր է:

Բայց պետք է՞ փրկել շենքը: Այո: Ուրեմն լուծում գտնենք: Լուծումը գտնենք սեփականատիրոջ հետ, իշխանություն-մասնավոր հատված քայլ առ քայլ մտածված քաղաքականության շնորհիվ: Այլապես մի օր կկորցնենք նաև «Այրարատ» կինոթատրոնը:

Վախենամ, որ շատ շուտով նաև Մարզահամերգային համալիրի հարցն է մեջտեղ գալու, երբ պահպանման ծախսերը տասնապատիկ գերազանցեն գոյացող եկամուտը: Պատահական չէ, որ այս հիրավի փառահեղ կառույցը ցայսօր իր գործարար տիրոջը չի գտել: Նման հսկա կառույցները, որպես օրենք, մնում են պետական բյուջեի վզից կախված, եթե չի լինում քաղաքականություն կամ եթե քաղաքականությունը լինում է միայն վաճառելը:

Իսկ խորհրդային ժամանակներից ժառանգություն մնացած գործարաննե՞րը:

Սեփականաշնորհե՛լ և ծախե՛լ: Հետո կտեսնենք: Կամ էլ, որ ավելի հավանական է, ոչինչ էլ չենք տեսնի:

«Գույք պարտքի դիմա՞ց»: Հարյուր միլիոնի դիմաց ամեն ինչ նվիրել «ավագ եղբորը»: Նվիրենք՝ հետո կերևա: Կամ երևա՝ նվիրենք: Երևո՞ւմ է: Ժամանակին IBM-ի հետ ոտք գցող մաթեմատիկական մեքենաների ինստիտուտը չկա: «Մարս» գործարանում, որ նախատեսված էր արտադրական ռոբոտներ արտադրելու համար, հիմա ստվարաթղթե տուփեր են սարքում. «Դե, դա է շուկայի պահանջը…»:

Մեկ էլ «Կիսաբաց լուսամուտներն» են հանրային պահանջ, չէ՞:

«Զարգացնել» ՀԷԿ-երը և հանքարդյունաբերությունը: «Զարգացնել», հետո կերևա:

Իսպառ կտրե՛լ անտառները: Կտրել, հետո կերևա:

Որսա՛լ և ուտե՛լ Սևանի ամբողջ ձուկը: Ուտել, հետո կերևա:

Քանդե՛լ հին Երևանը, քարը քարին չթողնե՛լ: Հետո փորձել 300 միլիոն գտնել՝ հին Երևանը «վերականգնելու» համար: Երևի լավ կլինի…

Քամե՛լ Արարատյան դաշտի ամբողջ արտեզյան ջուրը: Քամել, հետո կերևա:

Մեկ սանտիմետր հաստությամբ ասֆալտ փռել հողի վրա: Փռել, հետո կերևա:

Երկաթուղին ու վագոննե՞րը: Աչքից հեռու՝ սրտից հեռու: Պողպատե ռելսե՞րը: Ապամոնտաժել և վաճառել: Վաճառել, հետո մի բան կանենք:

Տարեկան հազարներով իրավաբան ու տնտեսագետ արտադրել՝ առանց հաշիվ տալու, որ նորավարտ հինգ իրավաբանից չորսը և չորս տնտեսագետից երեքը, հաստատ, անգործ են մնալու: Ոչի՜նչ, հետո կերևա:

Ծառայել բանակո՞ւմ: Աստված մի՛ արասցե: Ամեն գնով ռուսական կամ ամերիկյան քաղաքացիություն ստանալ և երեխաներին ազատել հայոց բանակում ծառայելուց: Թող ուրիշների երեխաները ծառայեն: Մենք էլ կնստենք «վերականգնված» հին Երևանի սրճարաններում, հենց նոր Կոնստանդնուպոլիսը գրաված սուլթանի կեցվածքով նարգիլե կքաշենք ու խելացի մտքեր կհայտնենք, թե ինչպես երկիրը երկիր սարքել:

Եթե մի բան չստացվեց էլ՝ հոգ չէ, ընդմիշտ կգնանք ռուսաստաններ ու կապրենք:

Մեծ երկիր է՝ այնտեղ հաստատ մի բան կստացվի:

Ատոմակայա՞ն: Ատոմային տերությո՞ն: Հա՜-հա՜… Ախպեր, դուք դեռ կարտոֆիլ աճացնել սովորեք, հետո բարձր թեմաներից բարբաջեք:

Կասկա՞դը: Հանձնե՛լ ու ազատվե՛լ այդ դարդից: Հանձնել, հետո կերևա:

Նկարահանել «Խոստում» ֆիլմ 100-միլիոն բյուջեով: Նկարահանել, հետո… Չգիտեմ…

Քաղաքապե՞տ: Եկեք էս կարգին տղուն դնենք՝ հետո կերևա:

Իսկ մի բան անելուց առաջ, համենայն դեպս, միգուցե իմաստ ունի՞ մի քիչ մտածել:

Նկատի ունեմ՝ պրոֆեսիոնալներով հավաքվել ու գլուխ-գլխի տալ: Իսկ մտածելու արդյունքում, հաստատ, խելացի մտքեր կծնվեն: Դա հայերիս հատուկ է: Հետո խելացի մտքերը կդառնան ծրագիր ապագա խելացի գործողությունների համար: Ու, մեկ էլ տեսար, մի օր մեր դրացին փոխի իր առածն ու այլ կերպ ասի՝ «Գյավուրի առաջին խելքը իմը լիներ»:

Եթե «հայի վերջին խելքը» չի փրկել մեզ հազարամյակներ, գուցե «էշից իջնե՞նք»: Ճիշտ է, «Էշին նստելը մի այիբ է, էշից իջնելը՝ երկու», բայց ամեն ինչին ժամանակ կա, այդ թվում և՝ էշից իջնելու…