Քաղաքական մշակույթը մարդկանց՝ իշխանությունների և հանրության մտածելակերպն ու գործելաոճն է՝ քաղաքականության մեջ և քաղաքականության հետ կապված։

Քաղաքական իշխանության հասնելն ու այն օգտագործելը, քվեարկելը, քաղաքական անցուդարձին հետևելն ու այն քննարկելը, պետություն ունենալ-չունենալը, ունենալով՝ չունենալը, կամ սեփական պետությանն իսկապես տեր կանգնելը, պետության համար աշխատելը և/կամ այդ մասին միայն այստեղ-այնտեղ բղավելը, համացանցում գրառումներ կատարել-չկատարելը, և/կամ պարզապես աշխատանքի գնալն ու ազնիվ աշխատելը, հարկեր վճարելը, միջավայրը չաղտոտելն ու դրանով պարտաճանաչ քաղաքացի լինելը քաղաքական մշակույթի տարբեր դրսևորումներ են։

Ընդ որում՝ մշակույթ բառն այստեղ ավելի շուտ համարժեք է ոչ թե դասական բարձր մշակույթին, այլ առօրեականությանը. անցել են այն ժամանակները, երբ քաղաքական ու դասական մշակույթ կրողները միևնույն մարդիկ էին, որոնք և՛ արվեստ գիտեին, և՛ գրականություն, և՛ սեփական ազգի լավագույն ներկայացուցիչներից էին, և՛ զինվորական, և՛ ազնվական, և՛ պարզապես ազնիվ մարդ։

Այսօր, ավելի շատ քան նախկինում, քաղաքականության մեջ լինելն ու քաղաքականությամբ «զբաղվելը» այլևս չի ընկալվում որպես արվեստ. այն շատերի համար հենց զբաղմունք է, արկածախնդրություն, խաղ, տեխնոլոգիա։

Որոշակի բան ծախսելով՝ քաղաքականությամբ «զբաղվողները» փորձում են դրանից առավելագույն շահույթ ստանալ՝ ֆինանսական, մարդկային-սոցիալական, տեղեկատվական, այլ...։ Սա էլ է քաղաքական մշակույթի դրսևորում. դրան վերաբերել ոչ թե որպես որևէ բան բարելավելու, պետության և ազգի համար արդյունավետ աշխատելու-ծառայելու, այլ որպես սեփական հիվանդագին «Ես»-ը սփոփելու, գրպանը լցնելու, այլոց հանդեպ իշխանություն բանեցնելու, փող «ուտելու», ազատ «ֆռֆռալու» հնարավորության։

Այս ամենը, իհարկե, «մշակույթ»՝ բարձր մշակույթ չէ, սակայն նույնպես քաղաքական մշակույթ է՝ հասարակության մեծամասնության մտածելակերպն ու կենսաոճը քաղաքական կյանքում։

Սա միայն հայաստանյան քաղաքական մշակույթը չէ. ամբողջ աշխարհում այսօր նկատելի է դասական իմաստով առաջնորդների պակաս։ Նրանց փոխարինել են բիզնեսմեններ (մեծ ու զարգացած արդյունաբերական երկրներում՝ խոշոր բիզնեսմեններ (Թրամփ և այլք), տնտեսապես աղքատ երկրներում (Հայաստան))՝ մանր առևտրականներ, որոնք, այնուհանդերձ, շարունակում են իրենց հասարակությունների հետ խոսել դասական առաջնորդների լեզվով. բարձր և հնչեղ կարգախոսներով, կոչերով, ուղիղ եթերում կամ լրատվական թողարկումներով։ Որակն ընկել է, պաթոսը՝ մնացել։

Եվ եթե հին հունական դիցաբանության մեջ ներքևում սովորական մահկանացուներ էին, վերևում՝ աստվածներ, մեջտեղում՝ հերոսներ, որոնք սովորական մարդկանցից ավելի ուժեղ էին, խելացի, գիտակ ու՝ ի տարբերություն այլոց, մտածում էին ոչ թե իրենց, այլ բոլորի մասին, ու դրա շնորհիվ առաջնորդում էին, ապա այսօր քաղաքականության մեջ հերոսները նույնքան քիչ են, որքան առևտրի ոլորտում՝ ազնիվները։

Այսօր քաղաքական կյանքում մնացել են նրանք, որոնք եղել ու մնացել են մահկանացու՝ «ընտրազանգված» կոչվածը, և նրանք, որոնք իրենք իրենց աստված են համարում («էլիտա»), ու դրանում նաև համոզում, կամ ստիպում համոզվել մահկանացուներին։

Քաղաքականության մեջ ազգային շահերին սեփական շահերը զոհաբերելու կարող այրեր՝ հերոսներ, գրեթե այլևս չկան. սա էլ է ժամանակակից քաղաքական մշակույթի դրսևորում։

Միևնույն ժամանակ, զբոսնելով տարբեր երկրների մայրաքաղաք-քաղաքներով, օգտվելով հանրային վայրերից և տրանսպորտից, դիտարկելով հանրային վարքը՝ կարելի է տարբեր քաղաքական-քաղաքացիական մշակույթներ տեսնել։ Մաքուր փողոցներ, պարտաճանաչ ու կազմակերպված մարդիկ, ազնվությունը՝ որպես նորմալ, սովորական երևույթ, առողջ բնություն, առողջ կենսակերպ, հարգանք պետության և մարդու հանդեպ. սա քաղաքական-քաղաքացիական մշակույթի մեկ պատկեր է։

Մեկ այլ պատկեր, այլ մշակույթ՝ անբարվոք տրանսպորտ, փնթի փողոցներ, անպարտաճանաչ ու ճոռո-ճոռո խոսող, մյուսներին խանգարող ու արհամարհող, միմյանց հրող, ներողություն ասելը «պալոժ» չհամարող ու միմյանց չգիտես ինչու մրցակից-թշնամի համարող՝ միևնույն հասարակության ներկայացուցիչներ։ Նաև՝ տեղական ինքնակառավարման գրեթե բացակայություն, բնության աղտոտվածություն, պետության ու հանրային վայրերի վրա բառիս բուն ու փոխաբերական իմաստով թքած ունենալու վիճակ. սա էլ է քաղաքական մշակույթ։

Խոսենք մեր մասին։

2018 թ., ապրիլ-մայիս։ Փողոցներում մարդիկ՝ հազարավոր, ուրախ, հպարտ, անգամ՝ լացակումաց. վատ իշխանություն է փոխվել, այն էլ՝ հասարակության ջանքերով, կամքով, միասին գործելու կարողությամբ։ Վերևում նշված վատը, իրոք, հատուկ էր հայաստանյան քաղաքական մշակույթին մինչ իշխանափոխությունը։ Եվ ահա, կարծես թե, մերժելով իրական ու պատկերավոր Սերժին, մերժում ենք նաև մեր միջի «սերժին»՝ քաղաքական այն մշակույթը, որը, մի գուցե, ավելի շատ էր հատուկ ոչ թե անձամբ Սերժ Սարգսյանին, այլ բազում սովորական հայաստանցիների, որոնք, սակայն, իրենց այդ մշակույթով այդքան տեսանելի չէին ու, չի բացառվում, նույնպես «Մերժի՛ր Սերժին» էին գոռում նախորդ տարվա գարնան ամիսներին։

Կոռուպցիան, կուսակցական ու կլանային շահերի գերակայությունը, հասարակության հանդեպ իշխող խմբի արհամարհական-մեծամիտ վերաբերմունքը, քաղաքականության և մենաշնորհային բիզնեսի սերտաճվածությունը, խնամի-ծանոթ-բարեկամ (ԽԾԲ) մոտեցմամբ ամեն տեսակի պաշտոն-չպաշտոնների զբաղեցումը, և այլն. այս ամենը հայաստանյան հասարակության՝ սովորական մահկանացուների և «էլիտայի» քաղաքական մշակույթն էր մինչև «թավշյա հեղափոխությունը»։

Ինքը՝ «թավշյա հեղափոխության» փաստը, ցույց տվեց նաև, որ հայաստանյան այդօրինակ քաղաքական մշակույթն իր մեջ հակասական է. անազնիվ ու կոռումպացված լինելու հետ՝ կա ազնվություն և անշահախնդրություն, պարապ պերճախոսության հետ՝ ազնիվ և արդյունավետ աշխատանք, վատ կառավարման հետ՝ լավ կառավարում, ստրկամտության հետ՝ ազատ քննադատական մտածողություն, եսասիրության հետ՝ միասին գործելու կարողություն։

Փաստորեն, եթե ընթերցողն իր համար դեռ չի հստակեցրել, թե ինչն է լավն ու ինչն է վատը, և, օրինակ, գետնին թքելն ու հանրային կարգուկանոնի վրա թքած ունենալը նորմալ բան է համարում, ապա, իհարկե, այս հոդվածը հենց իր ու իր նմանների մասին է։ Միևնույն ժամանակ, մեր հակասական քաղաքական մշակույթում առկա են և՛ փողոցում թքողներ, և թքողների վրա թքած ունեցողներ, և այդ ամենից վրդովվածներ, և նրանք, որոնք, ցավոք, քիչ են, սակայն այս պահին պարզապես լավ են կատարում իրենց աշխատանքը, և թքած չունեն։

Միևնույն ժամանակ, քաղաքական մշակույթը հենց մեծամասնության մտածելակերպն ու վարքն է. բացառությունները հանրային պատկեր չեն ստեղծում։ Օրինակ՝ զանգվածային ծառահատումների մեջ մի քանի ծառ տնկողը չի երևում։ Ցավոք։

Պետությունը դատարկ երևույթ է. այն իր տեսքով և բովանդակությամբ պայմանավորված է այդ պետությունում ապրող մարդկանց մեծամասնության քաղաքական մշակույթով՝ մտածողությամբ, վերաբերմունքով և վարքով։

Այժմ փորձենք տեսնել, թե, այնուամենայնիվ, ինչ փոխվեց մեր քաղաքական մշակույթում «թավշյա հեղափոխությունից» հետո. եթե ոչինչ, կամ գրեթե ոչինչ, ապա և՛ պետության կառավարումը, և՛ պետություն-հասարակություն հարաբերությունները, և՛ պետության՝ մարդու հանդեպ վերաբերմունքն ու հակառակը, մնացել են նույնը։

Լինենք ազնիվ, խոսենք ազատ։

Այսպիսով, հայաստանյան քաղաքական մշակույթը «թավշյա հեղափոխությունից» հետո, ավաղ, գրեթե չի փոխվել և վերոնշյալի ու նման այլ երևույթների հանրագումարն է։ Իհարկե, հայաստանյան հասարակության մեջ բնականոն զարգացման, նաև՝ նախորդ տասնամյակի ընթացքում տեղի ունեցած զանգվածային գործողությունների արդյունքում ավելի են շատացել առաջադեմ, ազգամետ մարդիկ՝ ոչ միայն երիտասարդներ, ոչ միայն մասնագետներ։ Մասամբ հաղթահարվել է այլոց ու սեփական իշխանությունների հանդեպ պատմականորեն ձևավորված հանրային վախը։

Միևնույն ժամանակ, առկա են նաև «ազատ» լինելու զուտ արտաքին դրսևորումներ, նմանակումներ։ Չսափրված լինելը, դաջվածքներ կրելը, կապույտ-կանաչ մազերով հանդես գալը կամ օր ու գիշեր համացանցում սրա-նրա մասին ազատ ոճի գրառումներ անելը առաջադեմ լինելու ցուցանիշ չէ։ Առաջադեմ համարվելու համար ստուգեք ձեզ. որքանո՞վ եք ձեր ամենօրյա գործողություններով նպաստում Հայաստանի ամրապնդմանն ու զարգացմանը, մարդկանց պաշտպանվածությանն ու նրանց հիմնախնդիրների լուծմանը, հավաքական շահերի պաշտպանությանը։ Որքա՞ն հաճախ եք պարզապես բարի գործ անում։

Բացի վերընշյալից, քաղաքական մշակույթն իր մեջ ներառում է այլ, պակաս զանգվածային ու տարածված դրսևորումներ, օրինակ՝ բազում հայաստանցիների ազնիվ ու մարդկային վերաբերմունքը միմյանց, սեփական գործի, հողի ու ջրի, պետության ապագայի, այլոց խնդիրների վերաբերլայ։ Եղել և մնացել ենք մարտունակ, արի, սահման պահող ու պաշտպանող ազգ։ Հենց մեր զինծառայողների շնորհիվ է, որ ազգովի վայելում ենք կյանքի բարիքներն ու հաճույքները, երեկոներն անցկացնում սրճարաններում, ժամերով նստում Ֆեյսբուքում...

Յուրաքանչյուր օր միրգ ու բանջարեղեն ենք ուտում, սակայն մեզնից քչերն են պատկերացնում գյուղացու կյանքի իրական դժվարությունն ու մտքում նրանց շնորհակալություն ասում։ Ցավոք, այդպես էլ չսովորեցինք հենց այդ մարդկանց գովաբանել, անգամ փոքր բաների համար շնորհակալություն հայտնել, սատարել, վարձատրել, հատուցել, պաշտպանել սահմանում մեզ պաշտպանողներին, մեզ բուժողներին, մեզ համար հողին կռացած՝ հող մշակողներին, ծառ տնկողներին, հաց ստեղծողներին...

Մինչդեռ հենց նրանք են, որ սովորական մահկանացուներից վեր են, սակայն իրենց աստծո տեղ չեն դնում։ Դա էլ է մեր քաղաքական մշակույթի հատկանիշներից մեկը՝ խոսել վերամբարձ հարցերի մասին ու աչքաթող անել կոնկրետն ու կարևորը։