Ես
Արուսյակ
Սուրենի
Օհանյանն
եմ՝ մասնա-
գիտությամբ
տնտեսագետ,
կոչումով՝
բանաստեղծ:
Տնտեսա-
գիտությամբ
երբեք չեմ
զբաղվել,
բայց միշտ
գրել եմ՝
սկսած
«Պիոներ
կանչ»-ից
մինչև
չորս
գրքերս:
Ու գրելու եմ...
«Քեռու սենյակը՝ երկիր-սենյակ...». ԱՐՈՒՍ ՍՈՒՐԵՆ
Անծանոթին կենսագրությունս պատմելիս, անձնագիրը մեկնելու նման՝ սկսում եմ այսպես. «Երբ ես ծնվել եմ, մեկ ամիս առաջ քեռիս մահացած էր...»:
Հետո պատմության կծիկն, ինքնաբերաբար, քանդվում է ու գնում, հասնում մանկություն, ուր որպես խաղալիք՝ զվարճացնում էի տան անդամներին քեռուս մահից հետո:
Գյուղ էր, արթուն ականջներով տներ, չեղածն իրար վայրկենապես հասցնող գյուղի ռամիկ, բարի ժողովուրդ: Թաց ու ցեխոտ ոտքերով ողջ օրն անց էի կացնում գյուղի մանուկների հետ ու մի քիչ էլ գոռոզանում, թե՝ երևանցի եմ: Ոչ սով էի զգում, ոչ էլ՝ անհարմարություն, թե կոշիկներս ճպճպում են ջրի մեջ, որովհետև բոլորի համար անցանելի նեղլիկ վտակն էլի չէի կարողացել անցնել, լոքս փոքր էր, ոտքերս՝ թույլ:
Ախր, երբ ես ծնվել եմ, քեռիս մահացել է: Մորս որովայնում մարդացած՝ քեռուս թաղմանն եմ ներկա եղել: Բերել են դին ու ասել պապ ու տատիս, թե՝ ինքնասպան է եղել: Պապս, տատս, բոլորը գիտեին, որ քեռիս չափից շատ էր կենսուրախ ինքնասպանության համար: Հինգ քրոջ մինուճար, ուրախ Սերոն, որ տասնութն էր բոլորել ընդամենը, թռա՜վ, գյուղում ասում են՝ ձեռնամեղու գնա՜ց:
Սիրուն Սերոն չկար էլ: Իր մահից հետո ես հենց խաղալիք պիտի լինեի: Եղա: Մորս ծանր ծննդաբերության մի կերպ փրկված պտուղն եղա: Ապրեցի: Սկսեցի խոսել. դա էլ քիչ չէ, լեզուս էի երկարացնում, թե տատս նախատում էր: Ես պատասխանում էի, մի տուն տխուր սիրտ ծիծաղում էր, ես պատասխանում էի, ու մի տուն փաղաքուշ ձեռք ինձ երես էր տալիս: Ես էի այդ տարվա փրկվածը: Պիտի ապրեի հանուն բոլորի, հանուն քեռու: Տատս ասել էր՝ «էս թուլեն է ինձ ապրեցնում»։
Լոռվա արդար ու մեծ, լիքը ու տխուր տուն էր պապիս տունը: Մեր բոլորի երդումն իմ ծննդից ի վեր դարձավ «քեռու արև»-ը: «Քեռու արև»՞՝ մարեց, խավարեց, հալվեց քեռու արևը:
Արդեն շատ բան էի հասկանում, ու բացահայտել էի քեռու սենյակը: Մինչև հիմա անգամ չեմ հարցրել, թե նա իսկապե՞ս ապրել է այդ սենյակում: Ճյուղերից հյուսված ծաղկաման կար սեղանին, մեջը մի քանի արհեստական ծաղիկ՝ այդ ժամանակների համար զարմանալի: Այդ սենյակ մտնելն արգելված էր, բայց թոռներով մտնում էինք իրարից թաքուն ու գիտեինք, թե ինչ կար ներսում: Վախենում էինք, իսկ հետաքրքրությունը հաղթում էր վախին՝ գոնե իմ:
Փայտե բազկաթոռին կիթառն էր դրված, որը քեռիս էր պատրաստել ամբողջությամբ: Կամաց կսմթում էի լարերը ու փափագում, որ ձայն չհանեն, որևէ մորաքույրս չգտնի ինձ հե՛նց այնտեղ: Լարերի ձայները ձմռան ցուրտն էին հիշեցնում՝ պաղ, անշունչ, անիրական:
Սերո քեռուս կոշիկները նոր էին, հագած չէին: Շուռումուռ էի տալիս, որ հասկանամ՝ տեսնես քայլե՞լ է դրանցով: Ի՞նչ ճանապարհ է անցել, որ կարող եմ ես էլ հագնել ու քայլել, գուցե տանեն ինձ կոշիկներն ու պարզվի, որ չի՞ մահացել, կա՛, ուղղակի մոռացել է տան տեղը, ուրիշ կոշիկներ է հագել, մոլորվել, գնացել: Չէ՛, գիտեի, որ սուտ է, բայց դե երեխա էի, հավատալ էի ուզում:
Մանուշակագույն ծածկոցի տակ կռահում էի, որ անկողին կա գցված: Ա՛յ դա երբեք չեմ բացել, Սերոյի արև՝ չեմ բացել: Անկողինն իրական էր թվում, շնչավոր: Կարծում էի, որ բացեմ ուղիղ, ձիգ ծալքը՝ էլ ոչ մեկի աչքերին առաջին հարկում չեմ կարող նայել, հատկապես՝ տատիս:
Վարդագույն սրբիչի վրա ժպտացող ծաղիկներ կային, որ իրական էին թվում, ու ճյուղերից սարքած ծաղկամանի ծաղիկները ճնշվում էին սրբիչի ներկայությունից: Ամեն ինչն էր միստիկ ու վախենալու, բայց և զարմանալու էր, որ ամեն անգամ մտնելիս նոր բան էի հայտնաբերում: Վախի ու հրճվանքի սատանայական այդ ուրախությունն էլ ոչ մի տեղ չեմ զգացել կյանքում: Պատուհաններն ամբողջը վարագուրած էր: Հիմա եմ հասկանում, թե ինչո՞ւ Սերոյի սենյակում էլեկտրական լույս երբեք չէր վառվում:
Թոռներով հավաքվում էինք իրար գլխի, քնելու տեղ չէր լինում, բայց այդ սենյակում արդարացիորեն, թե անարդար՝ ոչ ոք քնելու իրավունք չուներ: Ե՛վ գնում էինք այդ սենյակ, և՛ խորշում, վախենում: Ես թերի ծնվածն էի: Սերոյի մահն իմ ճակատագիրն էր: Ես և՛ երջանիկ էի, և՛ Սերո էի:
Պատերազմն ավարտվել է՝ վերջին պատերազմը, որ տևեց 44 օր:
Իմ հայրենիքը հիմա Սերոյի սենյակ է ու հայրենիքիս հայրերի, մայրերի սրտերն իմ պապ ու տատի սրտի նման ճեղքված են. ամբողջ կյանքում արնահոսելու են:
Մենք բոլորս Սերոյի հարազատն ենք հիմա: Պապ ու տատս, եթե կենդանի լինեին, համայն այս ցավի մեջ որդեկորույսներին, սիրակորույսներին երևի ապրել կսովորեցնեին: Իրենց որդու մահից հետո ապրեցին: Սևասիրտ, հաշմված՝ բայց ապրեցին: Մայրս պատմում է, որ տատիս սպիտակ, առողջ ատամները մեկ տարվա մեջ բոլորը թափվեցին։ Իսկ ես հաճախ էի տատիս ասում, որ ես ու նա իրար նման ենք՝ երկուսս էլ ատամներ չունենք...
Երկիր-սենյակ, ես քո ներսում չեմ վախենում: Ես պատրաստ եմ ձևափոխել պարագաների, դեպքերի դասավորությունը:
Հիմա ես անվախ եմ ու վճռական: Ոչ վրեժ եմ, ոչ՝ ցասում:
Քո սրտի լարերը կսմթելու եմ, որ դու նվագե՛ս, հնչե՛ս, երգե՛ս...
Արուս Սուրեն