Այս պատմությունը հեղինակը գրել է 19 տարեկանում: Անհավատալի է, բայց, իրականություն է. այն գրվել է այն ժամանակ, երբ այս պատմության հեղինակ Հայկ Սայադյանն ընդամենը 19 տարեկան էր: Գուցե գրվել է, որովհետև Հայկ Սայադյանը բազմաշնորհ ու տաղանդավոր մարդ է: Նկարիչ է, հեքիաթասաց, գրող, անիմատոր, երաժիշտ, կոմպոզիտոր, ռեժիսոր, սցենարիստ և այդպես շարունակ...

««Սերբիա» պատմվածքը գրեցի, երբ սովորում էի Գեղարվեստի Ակադեմիայի գրքի իլյուստրացիայի բաժնում: Որոշեցի ինքս էլ ձևավորել, ապա որոշ պատմվածքներ ավելացնելով՝ գիրք տպագրել։ Հանգամանքների բերումով պատմվածքի ձեռագիրը կորցրեցի։ Տարիներ շարունակ պատմվածքը կրկին գրելու ցանկությունն ինձ հանգիստ չէր տալիս, բայց հնարավոր չէր հիշելով կրկին գրել այն և գոնե կիսով չափ նմանեցնել բնօրինակին։ Պատմվածքը գրելուց ու կորցնելուց տասնինը տարի անց համացանցի շնորհիվ ինձ գտնելով վերադարձրին պատմվածքի ձեռագիրը, որն իր հին ու նոր տերերի հետ աշխարհ էր ման եկել՝ Հունաստան, Բելգիա, Անգլիա, ապա Իսպանիայից օվկիանոսն այն կողմ՝ Ֆլորիդա, և կրկին դեպի Հունաստան ու Հայաստան։ Այս պահին գրում եմ երկրորդ «Սերբիա» պատմվածքը և զուգահեռ աշխատում այս ամենի անիմացիոն իլյուստրացիայի վրա», որից մի հատված բացառիկ իրավունքով տրված է «ՀԱՅԵՐ»-ին և կարող եք ծանոթանալ». հատուկ «ՀԱՅԵՐ»-ի համար պարզաբանում է Հայկը։

Իսկ այժմ հրապարակում ենք պատմությունը, (1-ին մասը), որը Հայկը սիրով ու բացառիկ իրավունքով տրամադրել է «ՀԱՅԵՐ» մեդիահարթակին... Շարունակությունը՝ հաջորդ շաբաթ...

***

April 22, 1999.

Երկրորդ անգամ գնացքը թունել մտավ, և երկրորդ անգամ Ֆրաու Լիզան վախեցած կառչեց թևիցս՝ կարծելով, թե արևի խավարում է:

Յոթանասունվեցամյա այդ գերմանուհին մեղմում էր իմ վախը, որ ես տածում էի մենության հանդեպ. գնացքի վերջնամասում ընկած իմ սենյակում Ֆրաու Լիզան միակ հարևանուհիս էր: Ամուսնու՝ հրեա պրոֆեսորի սպանությունից հետո նա գաղթեց Աթենք և երկար ժամանակ տեղի հրեաների արիստոկրատ խավի երկնքում փայլող ամենավառ աստղերից էր... և հիմա նա մեկնում էր որդու մոտ՝ ներկա գտնվելու նրա հարսանյաց արարողությանը:

Ճանապարհին Ֆրաու Լիզան մոռացավ, թե որ քաղաքում է ապրում որդին. ես նշեցի բոլոր այն քաղաքների անունները, որտեղ գնացքը պետք է կանգ առնի, սակայն, բոլոր այդ անուններն էլ նրան անծանոթ թվացին:

Գնացքը դուրս եկավ թունելից, և պատուհանից այն կողմ վեր հառնեցին բարձր լեռները, որ մինչև գագաթները ծածկված էին եղևնու և սոճու խիտ անտառներով...

ո՛չ... սրանք նման չեն իմ ծննդավայրի մերկ ու ժայռոտ լեռներին, որոնք ծնեցին իմ ցեղի երակներում միստիցիզմն ու կամակորությունը: Սրանք նման չեն մեր ցեղի լեռներին, որոնց քարանձավներում հովիվների դուստրերը ծծում էին մայր քարայծի կաթը...

- Rauchen Sie?,- (ծխու՞մ եք) Ֆրաու Լիզայի ճղճղան ձայնը ցրեց մտորումներիս մշուշը:

- Danke!,- (շնորհակալություն) առանց երկմտելու պառավի ծխախոտատուփից մեկ հատիկ ծխախոտի գլանակ վերցրի և բնազդաբար այն մոտեցրեցի քթիս. գլանակից անցյալ դարի քառասնականների զառամյալ բույրն էր փչում:

Պատուհանից այն կողմ՝ լեռների ու եղևնուտների միապաղաղ տեսարանն ինձ հոգնեցրել էր. նայում էի սեղանիկին դրված մոխրամանի ճենապակե պատերին և ծխում էի: Այդպես կարող էի նայել ժամերով և չհոգնել:

Աչքերս ինքնաբերաբար բարձրացան դեպի Ֆրաու Լիզայի խորշոմած դեմքը. նա նույնպես ծխում էր առատ ծուխ արտաշնչելով: Դեմքի գունատ, կնճռոտած մաշկի կաթնագույն մակերեսին կայծկլտում էին երկու փոքրիկ, դարչնագույն ու ճարպիկ աչքեր, որոնք անհանգիստ աջ ու ձախ էին թռվռում: Գուցե փորձում էր մտաբերե՞լ քաղաքի անունը, որտեղ երջանիկ որդին սպասում էր երջանիկ մորը:

Նորից հայացքս ուղղեցի դեպի մոխրամանն ու ցրեցի մտքերս:

Իրար զարնվող մետաղների աղմուկն ու շչակի ճիչն արդեն սովորական էին դարձել: Գնացքը երերում էր կանոնավոր ռիթմերով, և դա օրորոցայինի պես մի բան էր… Երեկոն էլ արդեն քաշվում էր դեպի եղևնիների ստվերները, և գիշերը մեզ հանելուկներով լի մի հեքիաթ էր խոստանում պատմել:

* * *

Ամեն անգամ, երբ գալիս էր գիշերը, ես երազում էի, որ այն չվերջանա, գոնե, որքան հնարավոր է, երկար տևի: Բայց այդ գիշեր ես այդպիսի ցանկություններ չունեցա. ամեն ինչ այլ էր…

Պատուհանից ինձ էր նայում լուսինը, նրա դեղին սկավառակը վազում էր գնացքին համընթաց: Պատուհանի ռետինե ամրակներից ներս էր սողոսկում քամին: Էլեկտրականության հետ էլ ինչ-որ բան էր կատարվում. առանց այն էլ թույլ լուսավորումն անընդհատ մարում էր:

Այս ամենին գումարվել էր Ֆրաու Լիզայի ծանր խռմփոցը, որն ավելի շուտ հոգեվարքի խռխռոցի էր նման:

Փաթաթվել էի վերարկուի և բրդյա ծածկոցի մեջ և նստել մահճակալին. օգտվելով այն հանգամանքից, որ պառավն ամուր քնած է, նրա պայուսակից զգուշորեն դուրս հանեցի ծխախոտատուփը, և փորձում էի բացել այն, երբ մարմինս ցնցվեց, ու սառը քրտինքը պատեց ճակատս…

Երկու անգամ բոլորովին մոտիկից գայլահաչ լսեցի, և անբացատրելի, բայց ծանոթ մի զգացում ստիպեց ինձ միջանցք դուրս գալ: Երբ միջանցքում էի, երրորդ անգամ հնչեց գայլահաչը. հետո լսեցի կանացի ճիչ, որն ավելի շուտ ցածրաձայն տնքոց էր: Չգիտեմ ինչու՞ մտածեցի, որ իմ օգնությունը կարող է պետք գալ, և քայլեցի դեպի ձայնի կողմը:

Լռություն էր, բոլորը քնած էին, բոլոր սենյակների դռները փակ էին. լռության մեջ հնչում էին միայն գնացքի անիվների ձայնն ու ոտնաձայները և… և համաչափ ռիթմով ծանր մի շնչառություն՝ նման հեշտանքի հառաչանքի: Հառաչանքի համաչափ ձայները գնալով մոտենում էին. նրանք լսվում էին միջանցքի ծայրից:

Ոտքերս չէին ենթարկվում կամքիս. քայլերս արագանում էին, և ես մոտենում էի ձայներին: Երբ թվաց, թե հասել եմ այն սենյակի դռանը, որի հակառակ կողմում ինչ-որ բան էր կատարվում, առջևս ելավ մի հաղթանդամ, ծանր ծնոտով շիկահեր՝ ծառայողական գլխարկով ու պիջակով:

- Möchten Sie etwas?,- (ինչ-որ բա՞ն եք ցանկանում) չոր հարցրեց հերթապահը:

Թվաց, որ եթե որևէ բան պնդեմ կամ հակաճառեմ՝ նա կուտի ինձ, կծամի գլուխս իր ծանր ծնոտներով ու կթքի մնացորդներս պատուհանից դուրս:

- Ը՜-ը՜... nein, danke,- (ոչ, շնորհակալություն) հազիվ հասցրի պատասխանել և, կտրուկ շրջվելով, վերադարձա սենյակս:

Մտա ներս, ամուր կողպեցի սենյակի դուռը և փռվեցի մահճակալին. հայհոյում էի հերթապահին, անիծում էի նրա ծանր ծնոտները, հայհոյում էի ինքս ինձ, որ չկարողացա, չհամարձակվեցի մի կողմ հրել նրան և բացել այդ խորհրդավոր սենյակի դուռը: Իսկ եթե հերթապահն ուժ գործադրեր... այդ դեպքում ես կարող էի դանակահարել նրան, և ինձ կձերբակալեին վարչական ծառայողի սպանության համար... ամուր սեղմեցի կոպերս, որ քնեմ: Սակայն անհնար էր քնել՝ գիտակցելով, որ կողքիդ ինչ-որ բան է կատարվում, և քեզ խանգարում են բացահայտել դա:

* * *

Գնացքը շարունակում էր իր ճանապարհը եղևնիների ու լեռների խառնաշփոթի միջով, որն ինձ անվերջ էր թվում:

Արևն արդեն ծագել էր, և առավոտը չէր տարբերվում մնացած այն առավոտներից, որ ես դիմավորել էի գնացքի պատուհաններից:

Հետ քաշեցի պատուհանի կրկնակի ապակին, և թարմ, վաղորդյան օդը ողողեց սենյակը: Ֆրաու Լիզան սենյակում չէր, սակայն, նրա փոքրիկ ռադիոընդունիչը միացրած էր, և նրա ձայնասփյուռից դուրս էին հորդում վագներական երաժշտության կենսալից հնչյունները: Ինձ չզարմացրեց նրա բացակայությունը. ամեն առավոտ  վաղ էր արթնանում և վազում էր արտաքնոց՝ շատ հաճախ կիսատ մնացած քունը լրացնելով այնտեղ:

Գիշերվա պատահարը դադարել էր անհանգստացնել ինձ. ինձ հաջողվեց խեղդել իմ մեջ թե՛ հանելուկային վախը, թե՛ ծայրաստիճան հետաքրքրասիրությունը: Ամեն ինչ վերացավ գիշերվա մղձավանջի պես և մոռացվեց:

Նոր օր էր սկսվում. պետք էր վայելել հերթական ցերեկը, հերթական երեկոն: Չէ՞ որ հավերժ այս գնացքում չենք ապրում: Իսկ օրերն այստեղ շատ ուրիշ էին, դրանք տարբերվում էին այն միապաղաղ օրերից, որ անցկացնում էինք դրսի, առօրյա աշխարհում:

Շատ չանցած Ֆրաու Լիզան վերադարձավ. ես զարմանում էի նրա շարժուձևի ճարպկության վրա, յոթանասունվեց տարիները չէին կարողացել խլել նրա ներքին կայտառությունը: Այդպիսի առույգություն ես նկատել էի միայն գյուղացի տարեց կանանց ներսում, իսկ իմ ճանաչած բոլոր արիստոկրատուհիներն այս տարիքում կա՛մ գամված էին հաշմանդամի սայլակին, կա՛մ վաղուց արդեն ննջում էին հողի տակ:

- ... Ich bin hungrig ... –, (ուտել եմ ուզում) առանց ինձ նայելու ասաց նա, ուսերին գցեց թիկնոցը, անջատեց ռադիոընդունիչը և դուրս եկավ սենյակից:

Ընդհանրապես ամեն առավոտ ես պատվիրում էի, որ նախաճաշս բերեն իմ սենյակ: Սակայն այս առավոտ ես, ասես, վարակվեցի Ֆրաու Լիզայի կենսախնդությամբ, և ցանկություն առաջացավ նախաճաշել ճաշարան-վագոնում: Այդտեղ կարելի էր ծանոթանալ շատերի հետ, տեղեկանալ, թե ինչ է կատարվում «դրսի աշխարհում»...

Ես ծածկեցի պատուհանը, ուսերիս գցեցի վերարկուն և այն է՝ ուզում էի բացել դուռը, նկատեցի, որ մի ստվեր անցավ հակառակ կողմում: Արագ բացեցի դուռը և հասցրեցի նկատել միայն միջանցքի ծայրամասում շրխկացող դուռը՝ այն դուռը, որտեղից երեկ գիշեր ձայներ էին լսվում:

Երախտապարտ եմ բնությանը, որն ինձ գերզգայուն հոտառություն էր շնորհել, զի ուրիշ ոչ-ոք այդ պահին չէր կարող միջանցքի գաղջահոտի մեջ զգալ հասմիկների թույլ բուրմունքը: Ժամանակ առ ժամանակ թվում էր՝ այդ բույրն ինձ հետապնդում է ամենուր:

Նորից շվարեցի, ցանկացա քայլել դեպի այդ դուռը, սակայն, դեպի ինձ քայլող ծանր ծնոտներով հերթապահը , ասես, հիշեցրեց, որ ճաշարան-վագոնը հակառակ կողմում է: «Էլի՞ այս անտաշը»,- գազազած մտածեցի ես, և սուսուփուս շուռ եկա՝ քայլելով դեպի ճաշարան:

Քայլում էի միջանցքով և մտածում. «Ի՞նչ է կատարվում. ես ի՞նչ առնչություն ունեմ այս ամենի հետ, ո՞վ էր այդ ստվերը, ի՞նչ էր անում իմ դռան հետևում...»

Այդպես մտքերի մեջ ընկած՝ մտա ճաշարան-վագոնը. այն երկար էր մյուս վագոններից, երկու պատերի երկայնքով՝ պատուհանների դիմաց շարված էին սեղաններն ու աթոռները, որոնք երկու տասնյակից ավել կլինեին: Ճաշարանը մարդաշատ էր. սեղանների մեծ մասը զբաղված էր, այս ու այն կողմ էին վազում կարմիր վերնաշապիկներով ու սպիտակ ժիլետներով մատուցողները: Անկյունում նկատեցի Ֆրաու Լիզային, որը զրուցում էր մի տարեց զինվորականի հետ: Նա նույնպես նկատեց ինձ և ծածուկ ժպտալով՝ աչքով արեց:

Պատուհանի մոտ մի ազատ սեղան նկատեցի, տեղավորվեցի այնտեղ և տաք շոկոլադ պատվիրեցի:

Նստել էի հարմարավետ աթոռին, ըմբոշխնում էի շոկոլադի համը և զննում էի մարդկանց. նրանք տարբեր էին թե՛ գույնով, թե՛ ձևով, թե՛ բովանդակությամբ: Մի՞թե այն բարեկամական ու հարգալից տոնը, որով նրանք դիմում էին իրար, կեղծ էր:  Եթե ոչ, ապա կարելի էր երազել, որ այս գնացքը ոչ-մի կայարան չունենար, և ուղևորությունը հավերժ ձգվեր:

Հայացքս նորից ընկավ անկյունում նստած Ֆրաու Լիզայի դեմքին, և նկատեցի, որ նա մտազբաղ հաշվում է ծխախոտատուփի գլանակները. հաստատ նկատել է, որ մի գլանակ պակասում է:

Եղածը մեծ բան չէ՝ ծխախոտի մեկ գլանակ. մի՞թե դրա համար նա աղմուկ կբարձրացնի:

- Darf ich?.., – (կարող ե՞մ) հանկարծակիի եկա մի անծանոթի հարցից. նա կանգնել էր գլխավերևս և ուզում էր միանալ իմ սեղանին:

- Natürlich … -, (իհարկե) շփոթված պատասխանեցի:

Նա նստեց իմ դիմաց և սուրճ պատվիրեց. փոքրիկ, կլոր շրջանակներով ակնոցները հենվել էին հրեական քթին, հագին վանդակավոր վերնաշապիկ էր: Մազերը չէր սանրել, վերնաշապիկի օձիգն արձակել էր, և պարանոցի վրա աչք էր զարնում մի երկար սպի:

Նա խմում էր սուրճը և երկար ժամանակ ինձ էր նայում:

- Նկարի՞չ եք,- հարցրեց նա:

- Ոչ:

- Պարզապես Ձեր ձեռքերն էին ներկոտ:

- Դա թանաք է …

- Գրու՞մ եք …

Ես չպատասխանեցի:

- Կհասցնե՞ք ավարտել Ձեր գրածը՝ մինչև հաջորդ կայարան հասնելը,- շարունակեց նա:

- Այսի՞նքն …

- Ը՜ -ը … նկատի ունեմ՝ եթե հաջորդ կայարանում չեք իջնում, ապա գոնե Ձեր ստեղծագործությունը հանձնեք ինձ… ինձ մոտ այն ապահով կլինի, ես իջնում եմ հաջորդ կայարանում…

- Չեմ հասկանում՝ ինչ եք խոսում… - ես իրոք չէի հասկանում նրան:

- Եթե Ձեզ Ձեր կյանքը թանկ չէ, ապա գոնե Ձեր ստեղծագործության կյանքը պետք է թանկ լինի:

- Իմ կյանքին ոչինչ չի սպառնում...

Տիրեց երկար լռություն. ես զարմացած նայում էի զրուցակցիս, նա՝ պատուհանից դուրս: Նա խմում էր թեյը և, ասես, հավաքում էր մտքերը. որևէ բան էր ուզում ասել:

- Ձեզ չի՞ թվում, որ այս լեռների ու եղևնիների լաբիրինթը չափազանց երկար է ձգվում,- վերջապես սկսեց զրուցակիցս:

- Ես առաջին անգամ եմ այս երթուղով երթևեկում,- ասացի ես:

- Իսկ ես՝ ո՛չ,- պատասխանեց նա,- եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում՝ մենք վաղուց արդեն պետք է հարթավայրային տարածքում լինեինք...

Ես ոչինչ չէի կարող մտածել. զրուցակցիս առաջին անգամ էի տեսնում, և նրա խոսքերը չէին կարող որևէ հիմք հանդիսանալ ինձ համար:

Ուստի շարունակեցի խմել տաք շոկոլադը:

- Խորհուրդ կտայի իջնել ինձ հետ հաջորդ կայարանում,- շարունակեց նա,- եթե իհարկե այդպիսի երջանիկ հնարավորություն տրվի մեզ:

- Ես չեմ հասկանում. ի՞նչ եք ուզում...

- Ես կասկածում եմ, որ մեզ խաբել են. այս գնացքը բոլորովին այլ երթուղով է ընթանում:

- Ո՞վ եք Դուք, ինչու՞ պետք է հավատամ Ձեր խոսքերին:

- Միլլեր, Բենիամին Միլլեր,- ոգևորված պատասխանեց նա,- կոչեք ինձ պարզապես՝ Բեն: Ես մանկավարժ եմ, դասավանդում եմ անտիկ արվեստի պատմություն: Մեկնում եմ վերապատրաստման, և եթե հաջողվի իջնել հաջորդ կայարանում, ապա մեծ հաճույքով ճանապարհս ոտքով կշարունակեմ:

Բեն Միլլերը պարզեց աջ ձեռքը. ես էլ պարզեցի աջս և սեղմեցի նրա ձեռքը: Ուզեցի ներկայանալ, սակայն, այդ պահին ինչ-որ մեկը ճչաց՝ «դուրս նայե՜ք», և բոլորը վազեցին դեպի ձախ կողմի պատուհաններն ու իրար հրելով ու տեղ ազատելով՝ դուրս նայեցին:

* * *

Ես այդպես էլ չհասցրեցի տեսնել, թե ինչ էր կատարվում պատուհանից այն կողմ, զի երբ շրջվեցի դեպի այն, գնացքը նորից թունել մտավ:

Հարցրեցի. ոչ-ոք ինձ չասաց՝ ինչ էր տեսել, բոլորն, ասես, վախենում էին... չգիտեմ՝ վախենում էին տեսածի՞ց, թե՞ տեսածը խոստովանելուց:

Միայն հետո հասկացա, որ մի անգամ սենյակիս պատուհանից այն կողմ տեսա սեփական մերկությունս, մերկ արտացոլքս:

Երբ գնացքը դուրս եկավ թունելից, տեսա մարդկանց խոժոռ ու տհաճությամբ լի հայացքները. նրանցից ոմանք լքեցին ճաշարան-վագոնը, մնացածը պարզապես վերադարձան դեպի իրենց սեղանները և լուռ ու մտազբաղ շարունակեցին նախաճաշը:

Այս ամենն իրոք տարօրինակ էր. Բեն Միլլերի խոսքերը չէին ինձ տարակուսանքի մեջ գցողը. արդեն երկու օր էր անցել, բայց ամեն ինչ դեռևս նույնն էր:

* * *

Երկու օր էր անցել այն առավոտից, երբ ծանոթացա Բեն Միլլերի հետ. այդ ընթացքում նրան չտեսա, արտառոց բաներ էլ չկատարվեցին: Ամեն ինչ խաղաղ էր, սակայն, ամենաարտառոցն այդ խաղաղությունն էր. այսօրն ընթանում էր երեկվա պես:

Ես նորից մոռացության էի մատնել երկու օր առաջ ինձ հետ կատարված դեպքերը և այդ երեկո սրճում էի ճաշարան-վագոնում: Ես վայելում էի սուրճի դառը համը, վայելում էի հարավամերիկյան պրերիաների երեկոյան բույրը. ինձ համար արդեն միևնույն էր, որ կայարանը, որտեղ պետք է կանգ առնեինք երեկ՝ չկար: Կայարանը չկար, և դա ինձ չէր հուզում. միևնույն է՝ դա իմ կայարանը չէր... իսկ պատուհանից այն կողմ ձգվում էր եղևնիների ու լեռների անվերջանալի շղթան:

Դուրս եկա ճաշարանից և քայլեցի դեպի իմ սենյակը: Երբ բացեցի դուռը` տեսա մահճակալին պառկած տարեց զինվորականին, որի տակ թավալվում էր Ֆրաու Լիզան: Նա շփոթվեց ու վերմակով ծածկեց իր մերկ մարմինը...

- Entschuldigen Sie, bitte!, – (ներեցեք) ես դուրս եկա սենյակից ու ծածկեցի դուռը: Անխղճություն կլիներ՝ խանգարել երկու տարեց մարդկանց, ովքեր իրենց մայրամուտների շեմին համապատասխան ժամանակ և ուժ են գտել՝ սիրելու միմյանց:

Մտածեցի, որ գիշերը պետք է անցկացնեմ միջանցքում. իսկ այդ գիշերը ցուրտ էր, և ես փաթաթվեցի վերարկուիս մեջ և սկսեցի ետ ու առաջ քայլել միջանցքով:

Չեմ հիշում՝ որքա՞ն ժամանակ այդպես զբոսնեցի միջանցքում: Շուտով ճաշարան-վագոնից դուրս եկավ մի անծանոթ և միջանցքով քայլեց դեպի ինձ. ավելի ճիշտ՝ թվաց, թե նա դեպի ինձ է գալիս, որովհետև անցավ կողքովս և ուղղվեց դեպի իր սենյակը: Երբ հասավ իր սենյակի դռանը, կանգ առավ, նայեց ինձ, հետո որոշեց մոտենալ:

- Ձեր քու՞նն էլ չի գալիս,- հարցրեց նա, երբ բոլորովին մոտեցել էր ինձ: Ես թույլ լուսավորության տակ տարորոշեցի նրա կոկիկ հագուստը, մաքուր, սև մազերը:

- Ես էլ քնելու ցանկություն չունեմ,- շարունակեց նա,- գուցե հյուրընկալվե՞ք իմ սենյակում. շախմատ կխաղանք, կզրուցենք:

Չնայած շախմատ խաղալ չէի սիրում, չառարկեցի. միջանցքում կանգնելն այլևս անհնար էր:

Ես լուռ հետևեցի նրան, իսկ նա չափազանց երջանիկ էր, որ չմերժեցի իր հրավերը: Թվում էր՝ նրա մոտ քչերն են հյուրընկալվում, և նա որևէ մեկի հետ զրուցելու խիստ կարիք է զգում:

Երբ մտանք նրա սենյակը, նորից մարմնովս սարսուռ անցավ. սենյակում իշխում էր հասմիկների թեթև բույրը:

Դա կարող էր ոչինչ չնշանակել, եթե այդ նույն բույրն առած չլինեի այն առավոտ:

Սենյակն ավելի ընդարձակ էր, քան մնացած սենյակները. կարելի էր եզրակացնել, որ այն հատկացվել էր մեծահարուստ կամ պաշտոնյա մի մարդու: Համենայն դեպս՝ այնտեղ տեղավորվելու համար շատ փող էր հարկավոր:

Մենք հարմար տեղավորվեցինք սեղանի շուրջ. պատուհանից մեզ էր նայում լուսինը, որ մերթ ընդ մերթ կորչում էր եղևնիների կատարների մեջ:

Նա սեղանին դրեց թեյի բաժակները և լցրեց դրանք:

- Թույլ տվեք՝ չներկայանալ, համենայն դեպս՝ դա մեզ չի խանգարի,- ասաց նա,- կարող եք Դուք էլ չներկայանալ:

Դա չզարմացրեց ինձ, քանի որ ես էլ չէի սիրում ներկայանալ:

- Ես զգացի, որ շախմատ խաղալ չեք սիրում,- ասաց նա,- այդ դեպքում կզրուցենք Ձեր գրականության մասին:

- Որտեղի՞ց գիտեք, որ ես գրում եմ,- զարմացած հարցրի ես:

- Ձեր մատներին չորացած թանաքը հուշեց ինձ... ի՞նչ եք գրում:

- Հիմնականում արձակ,- պատասխանեցի ես:

- Դա հասկանալի է, Դուք արտաքինից նման չեք չափածո տողեր գրող մարդու... նկատի ունեմ՝ ի՞նչ գործի վրա եք այժմ աշխատում...

- Ավարտին եմ հասցնում «Տետրագրամատոնի» չորրորդ գիրքը,- պատասխանեցի ես, և մի պահ զղջացի դրա համար:

- Ճչացող վերնագիր է. համոզվա՞ծ եք, որ արդարացրել եք Ձեզ...

- Դա ինձ չի հուզում. «Տետրագրամատոնը» ես չեմ համարում գրական գործ, դա իմ ինքնակենսագրությունն է:

Նա մտազբաղ տմբտմբացրեց գլուխը, ասես՝ ուզում էր որևէ բան ասել: Սակայն այդ թեմայից շեղվելու միտումով՝  հարցրի նրան, թե ու՞ր է մեկնում:

- Տուն,- պատասխանեց նա,- այնտեղ ինձ հայրս է սպասում: Նա պետք է կազմակերպի իմ հարսանյաց արարողությունը:

- Դուք ամուսնանու՞մ եք...

- Դժբախտաբար՝ այո...

- Ինչու՞ դժբախտաբար:

- Չգիտեմ... – նա երեխայի պես թոթվեց ուսերը,- պարզապես ՝ ես ամուսնության համար չեմ ստեղծված:

- Այդ դեպքում՝ մի ամուսնացեք: Դուք այն տարիքում եք, որ ինքներդ պետք է լուծեք Ձեր հարցերը:

- Այստեղ բոլոր հարցերը հայրս է լուծում,- դժգոհ այդ իրականությունից՝ քմծիծաղ տվեց նա:

- Իսկ Ձեր հարսնացու՞ն. նա նու՞յնպես շահագրգռված չէ ամուսնությամբ:

- Նրան էլ հայրս է ընտրել... – նա միայն այդ պահին նկատեց, որ հարսնացուն սենյակում չէ և, ասես, արդարանալու համար՝ ժպտաց,- նա երևի նորից շատախոսում է ընկերուհու հետ. դե կանանց գիտեք՝ դժողքում անգամ եթե երկու կին իրար հանդիպեն՝ անմիջապես կընկերանան և կսկսեն բամբասել սրանից-նրանից: Դա նրանց մոտ բնական պահանջ է՝ հիվանդագին աստիճանի հասնող: Ի դեպ՝ վաղը երեկոյան Դուք առիթ կունենաք ծանոթանալու նրա հետ. ես ճաշկերույթ եմ կազմակերպել ճաշարան-վագոնում և հրավիրում եմ Ձեզ... համեցեք Ֆրաու Լիզայի հետ:

- Նա զբաղված է,- ծիծաղելով ասացի ես,- գուցե ծեր զինվորականին հրավիրեք այդ պառավի հետ...

- Նրան էլ եմ հրավիրել. ներկաները շատ չեն, սակայն, այդտեղ հավաքվելու է այս գնացքի ողջ էլիտան... այնպես որ՝ չեք ձանձրանա:

- Շնորհակալություն,- քաղքենիական կեղծ ժպիտ տալով դեմքիս՝ ասացի ես,- համոզված եմ, որ չեմ ձանձրանա...

Երկար լռություն տիրեց. նա վեր կացավ տեղից և քայլեց դեպի պատուհանը: Նրանք երկա՜ր իրար էին դիտում՝ լուսինը և երիտասարդը, որը չուզեց ներկայանալ:

Իսկ հասմիկների թույլ բուրմունքը շարունակում էր գրգռել նյարդերս և կասկածամիտ ուղեղս: Իրոք՝ եթե գիտենայի, որ կոնկրետ անձ կամ որևէ խումբ է ինձ հետապնդում, որոշ չափով հանգիստ կզգայի ինձ. սակայն այս դեպքում խոսքը գնում էր մի ծաղկի բույրի մասին, որ հետապնդում էր ինձ դեռ մանկուց:

Ընդհանրապես՝ թվում է՝ իմ կյանքն ամբողջությամբ փախուստ է. անընդհատ որևէ մեկը կամ որևէ բան հետապնդում է ինձ: Նույնիսկ սեփական ստվերս է ժամանակ առ ժամանակ թիկունքիցս քայլում այն պահին, երբ լուսավորության պատճառով պարտավոր է առջևիցս քայլել:

Նա երկար նայեց պատուհանից դուրս, հետո շրջվեց դեպի ինձ և խորհրդավոր տոնով հարցրեց.

- Դուք որևէ բան գիտե՞ք այս գնացքի մասին, Ձեզ հայտնի՞ է, թե ովքեր են մեկնում այս երթուղով...

- ... ոչ ...,- հարցից շփոթված՝ պատասխանեցի ես:

- Այդ դեպքում՝ թույլ տվեք խորհուրդ տալ. խուսափեք անծանոթ զանգվածներից, այն էլ այնպիսի իրավիճակներում, ինչպիսին ուղևորությունն է:

- Բայց չէ՞ որ սա պարզապես գնացք է: Այստեղ ոչ-ոք ոչ-ոքի չի ճանաչում. բոլորը զբաղված են իրենց անձնական հարցերով: Սա սովորական ուղևորություն է. ես շատ անգամներ եմ մեկնել գնացքով և...

- Այդ «շատ անգամներից» թեկուզ մեկը կարող է ճակատագրական լինել Ձեր համար: Ձեզ կարող է թվալ, թե ոչ-ոք ոչ-ոքի չի ճանաչում, բայց հետո կպարզվի, որ միակ օտարը Դուք եք այդտեղ:

- Ի՞նչ եք ուզում ասել դրանով,- հարցրի ես:

- Չեմ ուզում ծանրաբեռնել Ձեր առանց այն էլ հոգնած ուղեղը,- ժպտաց նա,- գուցե կուզենայիք քնե՞լ Ձեր սենյակում. Ֆրաու Լիզան և ծեր զինվորականն արդեն ամեն ինչ վերջացրել են և քնած են: Ես լսում եմ, թե ինչպես է խռմփացնում այդ զառամյալ զույգը...

Ես, իհարկե, չհասկացա, թե ինչպես նա կարող էր լսել նրանց խռմփոցները միջանցքի հակառակ ծայրից: Սակայն մի բան պարզ էր. նա ուզում էր, որ լքեմ իր սենյակը:

Ես վեր կացա տեղիցս, շնորհակալություն հայտնեցի թեյի համար և «բարի գիշեր» մաղթեցի նրան: Իսկ նա նորից հիշեցրեց ինձ ճաշկերույթի մասին և խնդրեց, որ անպայման ներկա գտնվեմ:

Ես դուրս եկա միջանցք և զգացի, թե քամին ինչպես է սողոսկում մարմինս: Արագացնելով քայլերս`  հասա սենյակիս դռանը. ներսի կողմից իսկապես լսվեցին խռմփոցներ:

Սենյակի օդը չափազանց ծանր էր. երևի նրանց մարմինները երկար ժամանակ այդպես չէին քրտնել: Ես իջեցրի պատուհանի ապակին, և եղևնիների թարմ սառնությունն անմիջապես ներխուժեց սենյակ:

«Միևնույն է, թե սրանք կմրսեն,- մտածում էի ես՝ նայելով լուսնի լույսով լուսավորված նրանց երջանիկ ու քրտնած ճակատներին,- եթե անգամ մրսեն ու հիվանդանան, կարող են հանգիստ մեռնել, զի երկուսի հոգիներն էլ այժմ ցնծության մեջ են»:

* * *

- Իսկ ու՞ր են գայլերը,- կամքիցս անկախ հարցրեցի ես:

- Ի՞նչ գայլ…,- զարմացավ օրիորդը:

- Մի՞թե Դուք չէիք լսում նրանց գայլահաչը,- ես զարմացել էի, քանզի թվում էր՝ գայլերը պետք է օրիորդի մոտ լինեին:

... թե ինչպե՞ս հայտնվեցի օրիորդի սենյակում՝ չեմ կարող ասել, զի ոչինչ չեմ նկատել. ինձ թվում էր, ավելի ճիշտ՝ ես հիշում եմ... երբ բացեցի պատուհանը` մաքուր օդ կուլ տվեցի ու պառկեցի մահճակալին...

Ասենք՝ դա հիմա այդքան էլ կարևոր չէր, զի ես արդեն գտնվում էի նրա սենյակում. դա երազ չէր, ես զգում էի ինձ շրջապատող նյութական աշխարհը, ես էլ նյութ էի... օրիորդն էլ նյութ էր. նա նստել էր պատուհանի առաջ: Սենյակում լուսավորություն չկար... ես տարորոշում էի նրա ընդգծված դիմագծերը, որ եզրագծվել էին լուսնի կաթնագույնով:

- Ուրեմն՝ Դուք չե՞ք լսել նրանց գայլահաչը,- բնազդաբար կրկնեցի ես:

- Մի՞թե դա կարևոր է,- վրա տվեց օրիորդը,- չէ՞ որ Դուք գայլերի համար չեք եկել...

Ես, ճիշտն ասած, չէի հիշում՝ ինչի՞ համար էի եկել և, արդյո՞ք ես էի եկել,  թե՞ նա էր առևանգել ինձ իմ սենյակից:

Օրիորդը ոտքի կանգնեց և սկսեց դանդաղ հանվել: Ես շփոթվեցի. տեսնում էի, թե ինչպես էր օրիորդական մի մարմին ազատվում իր պատյանից, լսում էի հատակին թափվող հագուստների շրշյունը, և կոպերս այրվում էին ներքին հրդեհից:

Երբ հագուստները վերջնականապես ազատեցին իրենց բանտարկյալին, իմ առջև կանգնեց բրոնզագույն մաշկով մի  քրմուհի, որ, ասես, ինկերի հնագույն քաղաքակրթության ամենաերիտասարդ ու ամենավերջին սերմը լիներ:

- Վախենու՞մ ես ինձնից,- խորամանկ ժպիտը դեմքին՝ հարցրեց նա,- ես հիմա կսպանեմ քո մեջ այդ վախը:

Նա բռնեց աջ ձեռքս և մոտեցրեց այն իր կրծքին, դանդաղ սահեցրեց ստինքների արանքով և կանգ առավ աջ պտուկի վրա: Ձեռքիս ափը զգաց նրա դարչնագույն պտուկի հպումը. այն առաձգական էր, ինչպես ռետինե խողովակը:

- Զգու՞մ ես՝ ինչ է կատարվում,- հարցրեց նա,- զգու՞մ ես՝ ինչպես են միանում երկու մոլորակները... քո մոլորված քաղաքակրթության ողջ պատմությունն է այժմ ներխուժում իմ քաղաքակրթության սահմանները. զգու՞մ ես՝ ինչքա՜ն հեշտ է դա արվում...

Ես, չկարողանալով զսպել ինձ, համբուրեցի այդ ռետինե ելուստը, և օրիորդը ցածր, բայց կրքոտ ու հեշտալից մի ճիչ արձակեց. նրա մարմինը ջղաձգվեց և նորից թուլացավ:

Երբ գրկել էի նրա մարմինը և համբուրում էի նրա բրոնզագույն մաշկը, զգացի տարօրինակ և ծանոթ մի բույր. երևի այդպես էին բուրում Եգիպտոսի արքաների դամբարանները այն ժամանակ, երբ մեր օրերի մարդը դեռ ոտք չէր դրել այնտեղ: Այդ բույրը մի պահ նույնիսկ վախեցրեց ինձ, հատկապես, երբ նրա մարմնից սկսեց գոլորշիանալ հասմիկների բույրը:

«Վե՜րջ,- մտածեցի ես,- հասմիկների բույրը վերջապես իմ ձեռքերում է, նա իմ գրկում է, նա այլևս չի հետապնդի ինձ. ես կուլ կտամ նրան, կհանեմ նրա դիմակը...»

- Ո՞վ ես դու,- դողահար ձայնով հարցրեցի ես:

Իսկ նա չէր պատասխանում, նա տղամարդու ամրությամբ գրկել էր պարանոցս և կծոտում էր շուրթերս, ինչպես գոմեշի նորածին ձագն է կծոտում կաղամբի թփերը: Նա ագահորեն կծում էր քիթս ու ականջներս, համբուրում էր կզակս, և ես մի պահ նույնիսկ շվարեցի ու թուլացա նրա գրկում:

Այդ պահին հանկարծ դուռը բացվեց, և շեմքին տեսա ծանր ծնոտներով շիկահեր հերթապահին՝ ծառայողական գլխարկով:

- Was macht er hier?,- (ի՞նչ ես անում այստեղ) շփոթված հարցրեց նա:

- Er ist mein Freund,- (նա իմ ընկերն է) նրա վրա գոռաց օրիորդը,- geh hinaus!

Հերթապահը վախեցած բորենու նման կուչ եկավ ու շտապ դուրս եկավ սենյակից:

Օրիորդը մի պահ լռեց, ասես, ուզելով ցրել տհաճ մտքերը և նորից հարձակվեց ինձ վրա:

- Ո՜չ... հիմա արդեն իմ հերթն է,- ես ազատվեցի նրա գրկախառնումներից, բազուկներիս մեջ առա նրա մեջքը, և մենք շրխկացինք նրա մահճակալին...

Նա արդեն իմն էր, նա ընկել էր իմ թակարդը. ոչինչ ի զորու չէր խլել նրան ինձնից: Ինձ թվաց, թե ես առաջին անգամ ոտք եմ դնում Սան Սալվադորի ափերին... կամ ստեղծել եմ անտեսանելի դարձնող հեղուկը:

Իսկ նա ճչում էր ու հառաչում, որն օգնում էր ինձ. այդպիսի փորձառու օրիորդ ես առաջին անգամ էի ունենում... սակայն, երևում է՝ շատ ոգևորվեցի. չգիտեմ՝ ի՞նչ կատարվեց: Նա ճարպիկ շարժումով դուրս եկավ իմ տակից և հեռացավ դեպի պատուհանն ու սկսեց մտահոգ դուրս նայել:

- Ի՞նչ պատահեց,- հարցրեցի` կարգավորելով շնչառությունս:

Լռում էր...

- Ինչ-որ բան այնպես չարեցի՞նք,- կրկնեցի ես:

Նա նորից լռում էր. աջ ցուցամատը բերանն էր տարել և մեղավոր երեխայի նման լուսնին էր նայում:

Մոտեցա նրան, գրկեցի թիկունքից ու համբուրեցի ձախ ուսը: Նա վախկոտ եղնիկի պես դուրս պրծավ գրկիցս:

- Չէ՞ որ ամեն ինչ իր հունով էր գնում,- ասացի ես:

- Գիտեմ... բանը դրանում չէ,- մտածկոտ ու լուրջ խոսեց նա,- պատճառը ես եմ... ես դավաճանում եմ նրան... եթե իմացավ՝ կսպանի ինձ...

Ես չփորձեցի անգամ ստիպել նրան. դա անիմաստ էր: Եթե կինը սիրո պահին ընկնում է ուրիշ մտքերի մեջ և ընդհատում  գործողությունը, նշանակում է՝ իմաստ չունի շարունակելը. դա ավելի շուտ կնմանվի անասնական բնազդի: Նրան այլևս անհնար է վերադարձնել դեպի նույն վիճակը...

Ես արագ հագնվեցի և ուզում էի դուրս գալ սենյակից. բռնեց ձեռքս և ներողություն խնդրեց:

- Գուցե մի գիշեր ես նորից առևանգեմ քեզ. այդ ժամանակ ամեն ինչ լավ կլինի:

Ես քմծիծաղ տվեցի նրա` ինքնավստահությամբ լի խոսքերից հետո և դուրս եկա սենյակից:

Քայլում էի միջանցքով և նյարդայնացած մտածում. «Հաջորդ անգամ արդեն ես՛ քեզ կառևանգեմ, և քո «նա»-ն չի համարձակվի անգամ դռան անցքից մեզ ծիկրակվել»:

* * *

Գնացքը շարունակում էր իր «ոդիսականը» լեռների լաբիրինթոսի միջով: Երկար սպասված կայարանը չկար. իսկ ինձ դա նույնիսկ զվարճացնում էր:

* * *

Հաջորդ առավոտ ճաշարան-վագոնում հանդիպեցի Բենիամին Միլլերին:      Թեյում էր մի կնոջ հետ: Սեղանի շուրջ ազատ աթոռ կար, և Բենը ձեռքով նշան արեց, որ իրենց միանամ:

Ես միացա նրանց. Բենը ծանոթացրեց ինձ իր կնոջ հետ, և մենք երկար զրուցեցինք տարբեր հարցերի շուրջ: Երբ բոլոր թեմաներն, ասես, սպառվեցին` հանկարծ հիշեցի Բենի նախորդ անգամ ասած խոսքերը:

- Բե՛ն,- ասացի,- հիշու՞մ ես՝ ասում էիր, որ այս գնացքն անվերջ մեկնում է այս լեռների միջով...

-Մի՞թե ես այդպիսի բան եմ ասել,- անսպասելի ընդհատեց Բենիամինը:

«Այստեղ մի բան կա,- մտածեցի ես,- այլապես ինչու՞ է Բենը ժխտում այն փաստը, որ ինձ հայտնել էր իր մտավախությունը»:

Եվ այդ պահին նկատեցի նրա կնոջ աչքերը, որ խիստ հառել էին Բենի հայացքին:

- Ի՞նչ էիր ասել գնացքի մասին, սիրելիս,- շողոքորթաբար սկսեց կինը:

- Քավ լիցի. ոչինչ չեմ ասել... գուցե ասել եմ, որ կուզենայի գնացքն անվերջ մեկներ այս գեղեցիկ լեռների միջով:

- Իմ փոքրի՜կ սուտասան,- ժպտաց կինը և իր երկար ցուցամատով հարվածեց նրա քթին:

Դա, իհարկե, հետաքրքիր ու հաճելի տեսարան էր, բայց այդ պահին միայն Բենը հասկացավ, որ կնոջ ցուցամատի թույլ, մտերմիկ հարվածը իր քթին միայն մի բան էր նշանակում՝ մահվան դատավճիռ:

* * *

Կեսօրից հետո մտա իմ սենյակն ու պառկեցի մահճակալին: Պառավ Ֆրաու Լիզան նույնպես պառկել էր և ինչ-որ ամսագիր էր կարդում. որքա՜ն երջանիկ էր նրա հայացքը: Ես միացրի նրա փոքրիկ ռադիոընդունիչն ու ընկա մտորումների գիրկը. այդ երեկո ես հրավիրված էի ճաշկերույթի: Անծանոթն ինձ պետք է ծանոթացներ իր հարսնացուի հետ:

* * *

Երեկոյան քայլեցի դեպի ճաշարան-վագոնը. ոչ-մի կերպ չէի կարողանում չհիշել բրոնզագույն անծանոթուհուն, նրա հասմիկաբույր մաշկն ու նրա լարված աչքերը, որ ներողամտորեն ինձ էին նայում ու զգուշացնում՝ «եթե նա իմանա...»

Ո՞վ էր այդ «նա»-ն, ամուսի՞նը, ընկե՞րը...

Սակայն այդ լարված ու դառը մտորումների մեջ պայծառ ու հուսադրող մի գամմա էր ճառագում՝ «գուցե մի գիշեր ես նորից առևանգեմ քեզ...»

Սպասում եմ քեզ, իմ կրքոտ ու վախկոտ բրոնզագույն քրմուհի:

Սպասում էի նրան և այնքան էի տարված մտքերով, որ մոռացել էի՝ ու՞ր եմ քայլում, ինչի՞ համար... սթափվեցի միայն այն պահին, երբ տեսա սև սմոքինգներն ու վառվող սիգարները, գինու կանաչ շշերն ու զուսպ ժպիտները, ոսկեշղթա ժամացույցներն ու վարդագույն, երեկոյան զգեստները... ճաշկերույթի էի հրավիրված, ու շուտով այն երիտասարդը, ով չուզեց ներկայանալ այն գիշեր, այժմ ներկայացնում էր ինձ իր մյուս հյուրերին: Քանի որ ես էլ չէի ներկայացել նրան, կարծեցի՝ նրա համար դժվար կլինի, սակայն, նա իրեն չկորցրեց.

- Մա՛րտին վան Օրգել, մեր օրերի ամենամեծ գրողներից, որին, ցավոք, ոչ-ոք չի ճանաչում... – հանդիսավոր ասաց նա, և ես զգացի դեպի ինձ ուղղված ակնածալից ու հարցական ժպիտները... չհասցրեցի զարմանալ երիտասարդի ներկայացրած անվան վրա, զի այդ պահին նա ինձ արդեն ծանոթացնում էր իր հարսնացուի հետ. բաց երկնագույն, թափանցիկ աչքեր, շեկ, ուղիղ սանրվածք, երկար վարսեր և ճերմակ մաշկ՝ դեռևս այդքանը հասցրեցի նկատել հարսնացուի մոտ, և մենք նստեցինք:

Այնպես ստացվեց, որ երիտասարդի հարսնացուն տեղավորվեց մեր երկուսիս արանքում. ի դեպ՝ հասցրեցի նկատել, որ մեր երեքիս տեղերն ամենապատվավորն էին սեղանի շուրջ:

Ճաշարան-վագոնի վերջնամասում տեղավորված լարային քառյակը միջնադարյան տաղտկալի մի մեղեդի էր հնչեցնում:

Սեղանի շուրջ հավաքվածների վրա ակամա զգացվում էր երիտասարդի սաստող ազդեցությունը. բոլորը ժպտում էին այն պահին, երբ ժպտում էր նա, և բոլորը նյարդային շարժումով քորում էին իրենց թևատակերը, երբ այդ նույնը անում էր երիտասարդը:

Գրո՛ղը տանի... մանկուց ատել եմ ցանկացած հանդիսավոր արարողություն, իսկ հիմա նստած եմ հանդիսավոր մի ճաշկերույթի սեղանի ամենապատվավոր տեղում, ինձ շրջապատում են ինչ-որ պաշտոնյաներ կամ գեներալներ... կարևոր չէ, համենայն դեպս՝ նրանք շատ զուսպ են, նրբանկատ ու կոկիկ, նրանց հագին թանկարժեք ու մաքուր սմոքինգներ են, նրանց երեսները մաքուր սափրված են, իսկ ես ահա նստած եմ՝ չսափրված ու չլվացած դեմքով, քնաթաթախ, ստամոքսս դատարկ է և անընդհատ գոռգոռում է... ես սաստիկ ամաչում եմ, նույնիսկ ձեռքերս սեղանին չեմ դնում՝ թանաքը չորացել է մաշկիս ծալքերում:

Նայում էի նրանց լուրջ ու բազմիմաստ հայացքներին և մտովի պատկերացնում իմ անիմաստ հայացքը՝ մի քարածուխ՝ ոսկու ձուլաքարերի մեջ... այդ ամենն այնքան զզվելի էր ու ճնշող, որ մի պահ ահավոր ցանկություն ունեցա գոչել՝ ատու՛մ եմ ձեզ – բոլորիդ... ցանկացա թքել նրանց բոլորի վրա, դուրս գալ, վերադառնալ իմ վագոնը, միացնել Ֆրաու Լիզայի փոքրիկ ռադիոընդունիչն ու պառկել...

Ի դեպ՝ ոսկե ատամնաշարերով ժպիտների ու սիգարի թանձր ծխի մեջ նկատեցի Ֆրաու Լիզայի կայտառ աչքերը. ծեր զինվորականի հետ էր՝ սեղանի հակառակ ծայրին: Որքան բարեկիրթ, նուրբ ու ազնվական էին նրա բացվող-փակվող ծնոտներն ու ճակատի ծալքերը. իսկ ծեր զինվորականին այդ արվեստում երևի հասնող չկար:

Ինքս ինձ հարցնում էի՝ որտե՞ղ են նրանք սովորել այս ամենը, այս շարժուձևը, խոսելու այս ոճը, գինու գավաթը բռնելու յուրօրինակ այս ձևերը. մի՞թե մանկուց էին կոփվել նմանօրինակ ճաշկերույթների բոցերի մեջ: Ինձ թվում էր՝ ես երբեք չեմ սովորի հագնվել, ողջունել, սիգարը վառել այնպես, ինչպես սրանց նմանները...

Չգիտեմ՝ շա՞տ կտառապեի նման զզվելի մտքերի բեռի տակ, եթե հանկարծ երիտասարդի հարսնացուի ազդրը սեղանի տակ վայրէջք չկատարեր իմ նիհար ու քաղցած ազդրին... Աստվա՜ծ իմ, սա էր պակաս. նա իր երկնագույն աչքերը մի պահ հառեց ինձ, ասես, ոչինչ չի եղել, և ավելի հարմար տեղավորեց իր ազդրը ոտքերիս արանքում:

Համոզված եմ՝ եթե որևէ մեկը պատահաբար մտներ սեղանի տակ և նկատեր դա՝ անպայման աղմուկ կբարձրացներ, և այս քաղաքակիրթ պարոնայք շատ քաղաքակիրթ ձևով ինձ դուրս կհրավիրեին ու  գուցե` կգնդակահարեին...

Իսկ երիտասարդը, որի հարսնացուն իր ազդրի դյուրագրգիռ շոշափուկներով ինչ-որ բան էր փնտրում իմ ոտքերի արանքում, անընդհատ գինի էր լցնում իմ գավաթի մեջ և ստիպում էր խմել.

- Խմի՛ր, բանաստեղծ, այս գինին հորս տիրույթնորի խաղողից է քամված: Խմի՛ր մեր ծանոթության կենացը...

Ես արդեն հինգ գավաթ խմել էի և այլևս չէի կարող զսպել ներսումս եռացող կարիքը, ինձ թվում էր՝ անքաղաքավարի կլինի՝ լքել բոլորին և գնալ արտաքնոց... Ուստի ծածուկ մի շարժումով գավաթը տարա սեղանի տակ և պարունակությունը դատարկեցի սպիտակամաշկ ու լպրծուն ազդրին. հարսնացուն թեթև տնքաց: Զգում էի՝ ինչպես է գինին ներծծվում նրա սափրած մազարմատների մեջ և, չգիտես ինչու՞, հիշեցի Հիսուսի խոսքերը՝ խմե՛ք այս գինին, սա է իմ արյունը...

Այդ օրը երդվեցի՝ այլևս չմասնակցել նման հանդիսությունների... ես ինձ լրիվ օտար էի զգում այդտեղ՝ զզվելի մի ինքնազգացողություն, երբ թվում է՝ բոլորովին մերկ ես, և բոլորը քեզ են նայում:

- ... Պարո՛ն վան Օրգել,- սեղանի անկյունից ձայնեց մի հաստափոր չորսաչքանի...- ... պարոն վան Օրգել ... – սթափվեցի՝ հիշելով, որ երիտասարդն ինձ այդ անհեթեթ անվամբ է ներկայացրել, և սպասողական հայացքով ու մի հիմար ժպիտով նայեցի ձայնողի կողմը:

Հաստափորը ոտքի կանգնեց՝ գինով լի գավաթը ձեռքին.

- ... Պարոն վան Օրգել, ես պատանեկան տարիներից ոգեշնչված եմ Ձեր գրականության մոգական շնչով. ճիշտն ասած՝ Ձեր ստեղծագործությունները ճակատագրական դեր խաղացին իմ հետագա կյանքում... ազդվելով Ձեր հանճարից՝ ես ինքս հետո դարձա գրող...

Գրո՛ղը տանի, այս հաստափորը երևի քառասուն տարի մեծ է ինձանից, և դեռ մանկությունն անցկացրել է իմ գրականության «մոգական» քողի տա՞կ... մի՞թե ես դեռ օրորոցից եմ գրել ... չլինի՞   հանճար եմ...

Նա հոտնկայս խմեց իմ կենացը, և ես ահով նկատեցի, որ շատերը միացան նրան...

... Վան Օրգել, ո՞վ է սա, իրո՞ք գոյություն ունի, թե՞ պարզապես... եթե այդպիսի գրող իսկապես գոյություն ունի, ես արդեն գիտեմ ինչ է գրում...

Իսկ հարսնացուի ազդրն ավելի էր ծանրացել և շարունակ խլրտում էր ոտքերիս արանքում:

Հայացքս մի պահ հանդիպեց մի կնոջ հայացքի . գրո՛ղը տանի՝ որքա՜ն ծանոթ թվացին ինձ նրա շագանակագույն աչքերը, փոքրիկ քիթն ու վառ կարմիր շրթներկը... գինին մթագնել էր հիշողությունս, սակայն, ես համոզված էի՝ նրան ինչ-որ տեղ տեսել եմ, նույնիսկ զրուցել հետը... ախր նա էլ ինձ այնպես էր նայում, ասես, շատ լավ ծանոթներ լինեինք: Մի պահ նրան նմանեցրի Վիլ-Էվրարի վերակացու-քույրերից մեկին և հիշեցի նրա հեշտասեր աչքերը, երբ խենթերով բռնաբարոմ էինք երկար տարիների անգործությունից ժանգոտած մարմինը:

Հետո մտաբերեցի, որ այդ բուժքրոջ աջ կրծքին աչքի ընկնող խալ կար, իսկ այստեղ այն բացակայում էր...

Ապա հիշեցի իմ ուսանողական տարիների ընկերուհիներից մեկին, որը հաճախում էր արվեստի պատմության դասաժամերին՝ հատուկ իմ կողքին նստելու համար... հիշեցի՜, գրողը տանի, չէ՞ որ սա Բենի կինն է, արվեստի պատմության դասախոս Բենիամին Միլլերի կինը, որի հետ այս առավոտ ծանոթացա: Զայրացա հիշողությանս վրա և մի մեծ գավաթ գինի ճամփեցի ստամոքսս. երբ գինին տեղ հասավ, նկատեցի, որ այդ կինը նստած է ուրիշ տղամարդկանց հետ... Իսկ ու՞ր է Բենը՝ նրա փոքրիկ, սուտասան ամուսնյակը... զարմանալի է...

Հարբած ականջներս թեթև մի ձայն որսացին՝ երիտասարդի հարսնացուի թաշկինակը ցած ընկավ. երիտասարդը ոչինչ չնկատեց, զի զրուցում էր մի գեներալի հետ:

շարունակելի...