«ՀԱՅԵՐ»-ի
հիմնադիր,
գլխավոր խմբագիր
Ժուռնալիստիկան
համարում է
սեփական
«ստորագրության
պատվի»
մասնագիտություն:
Հավատացած է, որ
«Հորինել
պետք չէ՝ ոչ
երկիր, ոչ
պետություն,
ոչ էլ
կենսագրություն:
Պատասխանատվությունն
ըստ ապրված
կյանքի է
լինելու:
Ոչ թե ըստ
հորինվածի»:
Իսկ անքննելի
այս սահմանումը
հեղինակել է իր
ամենաժուռնալիստ
ընկերը՝ Այդին
Մորիկյանը:
«...Ես ձեզ թողնում եմ իմ այս դերն ու հեռանում եմ այս խաղից...»
Երբ տարածվեց Վիգենի մահվան գույժը, իմ լրագրող ընկեր Լուսինե Հովհաննիսյանը շատ սիրուն մի հուշ գրեց.
«Պարոնյան-Լեո խաչմերուկի մեր բակում ամենահետաքրքիր բաներից մեկը Վիգեն Ստեփանյանենց տան խնջույքներն էին:
Երեկոյան հավաքվում էին դերասան-ռեժիսորները ու եթե եղանակը տաք էր լինում՝ մինչև լուսաբաց բաց պատուհաններից սիրուն հայկական երգեր, ռուսական ռոմանսներ ու Բիթլզ էր լսում ամբողջ բակը: Ոչ մեկի մտքով չէր անցնում ասել՝ թողեք քնենք. որակով, սիրուն, բնական համերգ էր. դերասանները երգիչներից լավ են երգում, երգում են, չեն կատարում:
Վիգեն Ստեփանյանենց բաց պատուհաններից հենց ժամը 19.00-ի կողմերը աշխուժություն էր լսվում, ուրեմն գիշերը հրաշալի համերգ էինք լսելու:
Շնորհակալություն խնջույքների համար, որոնց ակամա մասնակցում էինք սիրով, սիրելի համերգների համար, որ մեր բաց պատշգամբների մահճակալներում պառկած մինչև լույս լսում էինք...»:
Ու միանգամից հիշեցի Հախվերդյան Ռուբոյին՝ «Սա Էրևանն է, այստեղ դու տանն ես, ուր քեզ սպասում են դեռ կեսգիշերին... Սա քո փողոցն է, կյանքիդ դպրոցը, ուր քեզ հիշում են, դեռ չեն մոռացել...» ու՝ «...մարդիկ հանկարծ դարձան տխուր ու անժպիտ, մարդիկ հանկարծ դարձան հոգնած ու մտահոգ...»:
Իսկ բարձրահարկերից հետո, որ մեզնից խլեցին երկինքը, խլեցին հորիզոնները, երկնքի ու հորիզոնների հետ երազելու մեր կյանքը, դժբախտաբար եկան նաև մարդիկ ու բերեցին ժամանակներ, երբ «հայկական սիրուն երգը, ռուսական ռոմանսն ու Բիթլզը» վայրենության նման էին ու հայհոյանքի պես, ու մտանք «ասիական մութ բարքերի» խորշերը, խորշերի խորքերը, ուր երաժշտությունը պարզ վնգստոց էր, երգը՝ անպտուղ բառակույտ, տեքստ՝ լավագույն դեպքում:
Մայրս միշտ պատմել է երևանյան բաց պատշգամբների մասին, ուր երևանյան զով գիշերներին քնում էին ամբողջ շենքով, հետո մենք փոխարինեցինք նրանց՝ ապրելով երևանյան մեր դեռ չ«շուշաբանդված» բալկոններում, մինչև եկան... բարձրահարկերը:
Վերջին անգամ Վիգենի հետ «խոսել» էինք պատերազմից օրեր առաջ։ Այո «խոսել» էինք, որովհետև հիմա, ցավոք, խոսում են «մեսինջերով»:
Հրապարակվել էր հանրային հեռուստատեսության գործադիր տնօրենի մրցութային թափուր պաշտոնի հավակնորդների երկար ցանկը։ Ու Վիգենը գրեց. «բա հետո՞։ Կարդում եմ, կարդում... անունդ չկա։ Բա ո՞վ է գալու»։
Սկզբից չհասկացա, թե ինչ մասին էր։ Հարցրեցի՝ «որտե՞ղ պետք է լիներ անունս, Վիգեն ջան»։
Շարունակեց. «դու պրոֆեսիոնալ ես... ու դա քո տեղն է»։ Ու ավելացրեց. «Հանրայինի գործադիրի թափուր պաշտոնին ներկայացրած հայտում»։
Գրեցի, որ «հիմա պրոֆեսիոնալների կարիք չկա։ Կամակատարների կարիք կա։ Ես չեմ կարող, եղբայր։ Այս անգամ որոշեցի վաղուց որոշված բաների չմասնակցել։ Շնորհակալ եմ»։
«Հասկանում եմ»,- ասաց: «Ամբողջ կառավարությունը մի հոգու կամակատար է, բայց մինչև ե՞րբ»։
Ասացի՝ «կամակատարների փրկության գործը կամակատարների գործն է, Վիգեն ջան։ Միշտ է այդպես լինելու։ Հայ հասարակությունը պետականաստեղծ հասարակություն չի։ Սեփական շահի հասարակություն է»։
Ու շարունակեց. «տեսնես» էս ամեն ինչի վերջը ե՞րբ ա գալու»։
«Չի գալու»,- ասացի։
«Հոռետես ե՞ս դարձել»,- հարցրեց։
«Չէ»,- ասացի: «Իրատես եմ։ Եթե Խորենացուց մինչև այսօր նույն բանն է, ե՞րբ պետք է փոխվի։ Չի փոխվելու։ Հետո՝ բա չգիտե՞ս, որ հոռետեսները լավ տեղեկացված լավատեսներն են»։
Ասաց՝ «Հավանեցի»։
Վերջին անգամ հանդիպեցինք «Ոսկե Ծիրանի» օրերին։ Պատերազմն արդեն սկսվել էր։ Հաղթելով պարտվում էինք։ Պարտվելու մասին չգիտեինք։ Գիտեինք, որ հաղթելու ենք։ Հաղթում ենք։ Տխուր, ծանր օրեր էին։ Ծիրանի տոնը հուլիսից «փախցրել», բերել էինք նոյեմբեր, որ համավարակից ազատվենք, բայց ընկանք պատերազմի թակարդը։ Որոշեցինք հրաժարվել փառատոնի մտքից: Կինոյի հավես չկար։ Կինո գնալու հավես չկար: Բայց գումար էր պետք հավաքել։ Համազգային դրամահավաք էր։ Արցախի համար էր։ Պատերազմի համար էր։
Մտածեցինք Արցախյան ու պատերազմի թեմաներով ֆիլմերից մի ծրագիր կազմել՝ «Նվիրում Արցախին», պատերազմի թեմաներով պլակատների ցուցահանդես անել, վաճառել։ Ամեն կոպեկը մտածում էինք զենք է դառանալու, քնապարկ, ծածկոց, փամփուշտ։
Ու արցախյան ֆիլմերի մեջ նաև Վիգենի դստեր, տաղանդավոր կինոռեժիսոր Թամարա Ստեփանյանի ֆիլմն էր։ Ֆիլմն Արցախի մասին չէր։ Բայց հայկական գյուղի մասին էր։ Կանանց գյուղի։ Գյուղ, որի տղամարդիկ խոպաններում են, վերադառնում են երբեմն-երբեմն, բայց գյուղը, տունը, ընտանիքը, օջախը պահում են կանայք։ Ծանր կյանքով ապրող կանայք՝ իրենց դժբախտության մեջ երջանիկ, իրենց երջանկության մեջ՝ դժբախտ։ Գիտակցվա՞ծ, թե՝ ենթագիտակցորեն՝ կարևոր չէ:
Հաղթելով պարտվող պատերազմը անտղամարդ կանանց նորանոր գյուղեր ու քաղաքներ էր թողնում, մի ողջ սերնդի անզավակ մայրեր։
Վիգենը եկավ ֆիլմի ցուցադրության օրը։ Եկավ ու տոմսերը գնեց։ Պատերազմի համար էր։ Հետո նայեց դստեր ֆիլմի ազդագրին. «սա էլ կարող ե՞մ գնել»,- ասաց։
Ասացի՝ «սա չի վաճառվում, Վիգեն ջան, բայց կարող եմ նվիրել։ Նվիրում եմ»։
«Նվիրում ե՞ս»,- ոգևորված վերցրեց, խնամքով դրեց մի թղթի մեջ, մոտեցավ ու էլի տոմսեր գնեց։ Տոմսեր, որ իրեն հարկավոր չէին: Ուրիշ պլակատներ գնեց, թեպետ մինչ այդ էլ էր գնել:
Ինչո՞ւ հիշեցի:
Թե մեր վերջին խոսակցությունը, թե մեր վերջին հանդիպումը շատ էր երևանյան՝ մտահոգություն, հարգանք, պատվախնդրություն, փոխհատուցում, միմյանցով ապրելու մշակույթ:
Հիշեցի, որովհետև Երևանում չկային սևեր ու սպիտակներ, կային գյումրեցի, լոռեցի, ղարաբաղցի, քյավառցի, ախալքալաքցի, արտաշատցի, արարատցի ու շատ այլ հայրենիքների երևանցի երևանցիներ, բայց սևեր ու սպիտակներ չկային: Բոլորը երևանցի էին, որովհետև Երևանը մշակույթ էր, քաղաքը մարդիկ էին, քաղաքը բաց պատշգամբներն էին, որտեղ երևանյան զով երեկոներին երգում էին սիրուն երգեր, քեֆ էին անում մինչև լույս, հայհոյում էին ժամանակ առ ժամանակ, որովհետև «վաղեմի սովորություն է՝ մարդ պետք է արտահայտվի», իսկ առավոտյան շրջում «տիկին արուսների» խոհանոցներով» որովհետև մեր ու ձեր չկար...
Ինչո՞ւ հիշեցի:
Որովհետև Վիգենն այդ Երևանի հեռացող մոհիկաններից էր, այդ Երևանի ստվերներից՝ մշակույթով, տեսակով, կերպով, ինքնությամբ ու այդ ստվերները դեռ երկար լինելու են մեր քայլքի հետ:
Արայիկ Մանուկյան