Թե ինչերից չի վախենում մշակույթի նախարարը՝ զրույցի ընթացքում, իսկ մինչ այդ ասեմ, որ ինձ համար, թերևս, ամենաբարդը երկրի մշակույթի նախարարի հետ զրույցն է: Դժվար է չտրվել գայթակղությանը, ու զրույցը չվերածել բանավեճի, քննարկման, կարծիքների փոխանակման, ընդհանրապես մշակութային խնդիրների շուրջ մտորումների: Բայց հարցազրույցը կանոններ ունի և ժուռնալիստական խնդիրը հարցադրումներ անելու և դրանց պատասխանները լսելու մեջ է՝ անկախ դրանց վերաբերյալ քո տեսակետների:

Արմեն Ամիրյանի հետ զրուցեցինք բավական երկար: Այնքան, որ մշակույթի նախարարի աշխատանքային գրաֆիկը կարող էր տապալվել: Զրուցեցինք շատ անկեղծ: Անկեղծ լինելու «պայմանը» երկուստեք էր: Փորձեցինք անդրադառնալ գրեթե բոլոր ոլորտներին, չնայած, որ մշակութային խնդիրների շուրջ հարցադրումները կարող են անվերջ լինել: Գիտակցում էի, որ հարցազրույցը ծավալային է լինելու, բայց մի վախեցեք կարդալ: Զրույցն, իսկապես, անկեղծ է: Նույնիսկ խորհուրդ կտայի ոչ միայն կարդալ, այլև արձագանքել: Նախարարը հետևում է արձագանքներին:  

Եվ ուրեմն՝ մշակույթի նախարարի «էքսկլյուզիվը» «ՀԱՅԵՐ»-ին:   

-Անկեղծ մի հարցով էլ սկսեմ: Գիտեի՞ք ուր եք գալիս: Ամբողջ խորությունը պատկերացնում էի՞ք:

- Գիտեի, իհարկե գիտեի, բայց ասեմ, երբ ներսից ես նայում խնդիրներին, պատկերացումներդ ու լուծումներդ ամբողջովին փոխվում են: Իհարկե, գիտեի, թե ինչ ծանրության տակ պետք է մտնեմ և ինչ բեռ է, որ պետք է կրեմ: Ես պատրաստ էի այդ  ծանրությունը տանելու, որովհետև գալիս է մի տարիք և մի շրջան, որ կրթությունդ, դաստիարակությունդ, փորձառությունդ, գիտելիքներդ պետք է ծառայեցնես, պետք է վերադարձնես դրանք հայրենիքիդ: Ես այդ գիտակցումով եմ եկել:

-Ես բեռի ծանրությունն այնքան նկատի չունեի: Վստահ եմ, որ դրա ընկալումն ունեիք: Ես ավելի շատ նկատի ունեմ ոլորտին առավել հատուկ խարդավանքները, տարբեր խմորումներ, մակընթացություններ և այլն:     

-Անշո՜ւշտ, անշո՜ւշտ: Քսան տարի լրատվամիջոցի ղեկավար լինելով, ես ինքս նման երևույթների ականատեսը շատ եմ եղել: Խարդավանքների ու խմորումների ականջալուր շատ եմ եղել: Ես հասկանում էի, որ հայտնվելու եմ դրա հենց կենտրոնում: Պետք չէ, բայց վախենալ դրանից, որովհետև, եթե ուզում ես որևէ հարց լուծել, եթե ուզում ես, իսկապես, գործ անել, բնական է, որ պիտի ենթարկվես քննադատության, բնական է, որ հաճախ նաև դիմացդ պիտի պատեր շարվեն և ճանապարհներ փակվեն: Բայց դա ինձ չի խանգարելու լուծումներն իրականացնելուն, որովհետև հակառակ դեպքում անիմաստ կլիներ այստեղ գալը: Այսօր որևէ նախարար եթե վայելքի, պատվի կամ անվան համար գա՝ ամենամեծ սխալն արած կլինի: Կներեք, որ կոպիտ բառ եմ օգտագործում, բայց դա ամենամեծ ապուշությունը կլինի: Անկեղծ եմ ասում: Եթե դու համաձայնվել ես այդ ծանր բեռը կրել, ուրեմն եկել ես ինչ-որ առաքելությամբ: Հակառակ դեպքում՝ անիմաստ է, պետք չի գալ: Վայելքի, անվան, պատվի ժամանակներն անցել են:

-Ուրեմն պատրաստ ե՞ք, որ Ձեզնով հիացումներին հետևելու են հիասթափություններ և դա, շատ հաճախ՝ չի լինելու աշխատանքի արդյունքը: Գուցե, ավելի շատ լինելու է յուրաքանչյուրի անձնական սպասումի չարդարանալու հետևանքը: Համաձա՞յն եք: Պատրա՞ստ եք:

-Հարյուր տոկոսով եմ պատրաստ: Ծրագրերը, որոնք պետք է իրականացնեմ, բնական է, որ շատերին կարող է դուր չգալ: Ճանապարհը, որով անցնելու ենք, այն, ինչ փորձելու ենք անել, այո, կարող է շատերին չբավարարել: Առողջանալու համար երբեմն պետք է վիրահատություններ անել, իսկ վիրահատությունները շատ մարդկանց դուր չեն գալիս: Կարծում եմ բայց, երբ ամեն բան արվում է արդարացի, նույնիսկ այն մարդը, այն արվեստագետը, այն կազմակերպությունը, ում համար ցանկալի չէ, ձեռնտու չէ այդ վիրահատությունը,  արդար և ճշմարիտ մոտեցման դեպքում, ճիշտ է, նեղվում է, բայց չի կարող քննադատել, որովհետև եղել է արդար: Ես, գոնե, փորձելու եմ բոլոր հարցերին արդար, ազնիվ ճանապարհով մոտենալ: Որևէ շահ որևէ մեկի կողմից, առավել ևս՝ իմ, չի ակնկալվելու: Չի լինելու անձնական շահ: Միայն պետության, ժողովրդի, մշակույթի զարգացման շահն է լինելու կենտրոնում: Ամեն բան պետք է մարդուն ծառայի: Առավել ևս մշակույթը պետք է ծառայի մարդուն:

-Բայց արդարությունը բացարձակ արժեք չէ: Արդարությունը շատ հարաբերական հասկացություն է, հարաբերական ընկալում ունի:

-Այո, բայց արդարը կարող է ընկալվել:

-Համաձայն ե՞ք, որ մեր մշակույթի կառավարման ոլորտում սովետական կառավարման համակարգերին հատուկ շատ մոտեցումներ կան: Ի՞նչ պիտի անեք դրա հետ, եթե համաձայն եք, որ կան:

-Իհարկե կան: Դրա մեջ, թերևս լավ բան էլ կա իհարկե, չնայած, անշուշտ՝ լավն ավելի քիչ է, քան վատը: Այո, վատն ավելի շատ է, բայց մենք կամաց-կամաց պիտի ձերբազտավենք: Միանգամից չի լինում ոչ մի բան: Նախ պետք է հասարակական պահանջ ձևավորել: Օրինակ, կոչումների հարցը: Առաջին իսկ օրից ասել եմ, որ ես դեմ եմ մասնագիտական կոչումներին: Ես կողմ եմ պետական պարգևներին: Այո, եթե մարդը բեմադրել է ժամանակի լավագույն ներկայացումը, ստեղծել է ժամանակի լավագույն կտավը և այլն, մարդն արժանի է պետական պարգևի, բայց ասել, որ դուք ավելի լավ լրագրող եք, քան ես, կամ ավելի ժողովրդական եք, ավելի վաստակավոր՝ կարծում եմ դրա իրավունքը չունենք: Դրանք որակումներ են, որակման չափորոշիչներ են: Պետք չէ որակել: Այո, բայց Խորհրդային շրջանից ժառանգված այդ չափորոշիչները դեռևս հասարակական պահանջմունք ունեն: Պահանջ չկա, որպեսզի դրանցից հրաժարվենք: Կարծում եմ, որ ես ամեն բան պետք է անեմ հասարակական այդպիսի պահանջ ձևավորելու համար, բայց քանի դեռ կա այդ երևույթը, դրան ևս պետք է ազնիվ մոտենալ: Պետք է արդար բաշխել: Եթե ազնիվ չեղավ, շատ ավելի վատ է լինելու:

-Նորից պիտի ասեմ, որ արդարությունը բացարձակ արժեք չէ: Իհարկե, գիտեմ, որ դրա դեմ ոչ բոլոր խոսողներն են իրենց հետ անկեղծ: Գիտեմ, որ նաև շատ երիտասարդ արվեստագետներ են կյանքի գնով պայքարում այդ կոչումների համար: Դերասանի գիտեմ, որին հրավիրել էին արտերկրում նկարահանվելու, իսկ նա չէր գնում, սպասում էր, որ կհրավիրեն վաստակավորի կոչում տալու: Դերասանն էլ 70 տարեկան չէր, 40-45-ի մոտ էր:

-Դա ողբերգություն է: Ուրեմն ճիշտ եմ, որ ասում եմ այդ պահանջարկը դեռևս կա: Այդ պահանջարկը չլինելու մթնոլորտը պիտի ձևավորենք:

-Գուցե: Բայց բաներ կան, որ հասարակությանը պետք է պարտադրել:

-Ազնվորեն ասած, ես պարտադրանքներին դեմ եմ: Կարելի է պարտադրել իմ ասած պահանջը ձևավորելուն: Դրա դեմ կարծիք ձևավորելուն: Այսինքն այնպիսի գործիքներ օգտագործել, որ այդ կարծիքն ավելի շուտ ձևավորվի: Եվ պարտադիր չէ սպասել, որ մինչև վերջին քաղաքացին համաձայնի այդ կարծիքի հետ: Պարզապես պետք է տրամադրությունը ստեղծել, իսկ տրամադրություն պետք է ստեղծել նաև նման զրույցներով և բացատրել, որ դա պարզապես վատ բան է:  Իմ խորին համոզմամբ, վաստակավոր է այն նկարիչը, որը շատ  պահանջված է, որի ցուցահանդեսներին շատ մարդ է գնում: Եվ վերջ: Վաստակավոր է այն ռեժիսորը, ում ֆիլմերը լեցուն դահլիճներ են հավաքում: Հիմա Դե Նիրոն ժողովրդական է՞, թե՝ ոչ:

-Վերջերս Սինգապուրից շատ են խոսում: Շատ բաներ, որ այսօր Սինգապուրում իրականություն են, պարտադրվել են չէ՞ հասարակությանը:

-Համաձայն եմ, բայց ես դեմոկրատական մոդելներին ավելի կողմ եմ: Կարծում եմ, որ մեր ժողովրդի պարագայում այդ մոդելներն ավելի աշխատող են: Սինգապուրը ստեղծվեց այլ քաղաքակրթության վրա: Նրանք մի քիչ այլ քաղաքակրթության կրող են: Մեր ժողովրդին ավելի դեմոկրատ վերաբերմունք է պետք:

-Թերևս:

-Տեսակետ է:

-Չեմ վիճում: Իհարկե, համակարգային փոփոխություններ ակնկալելը այս կարճ ժամանակահատվածում, արդարացի չէր լինի: Բայց կա՞ն, մշակվո՞ւմ են համակարգային փոփոխությունների հայեցակարգեր: Կառավարման փոփոխություններ լինելո՞ւ են:

-Այո, լինելու են: Գուցե, ըստ ոլորտների անդրադառնամ: Օրինակ՝ գրահրատարակչության ոլորտը: Ամենևին չեմ ուզում անցյալը վատաբանել, որովհետև ամեն բան պետք է դիտարկել իր ժամանակի, ստեղծված իրավիճակի մեջ: Պարզապես հասկանում ենք, որ ժամանակների փոփոխության հետ նոր մոդելներ պետք է լինեն:

Գրահրատարակչությանը պետությունը բավական մեծ գումար է տրամադրում: Տարեկան 130 միլիոն դրամ: Մեզ համար դա շատ մեծ գումար է: Այդ գումարը բաժանվում է երկու մասի՝ 100 տոկոսանոց պետական ֆինանսավորմամբ հրատարակություններ, և մյուս մասը՝ աջակցություն հրատարակիչներին կամ ժամանակակից գրողներին: Ի՞նչ է սա նշանակում: Հրատարակիչը դիմում է պետությանը, որ ես Արայիկ Մանուկյանի գիրքը պետք է հրատարակեմ 500 օրինակ: 250 օրինակի գումարը դուք տվեք, 250 օրինակինը ես կներդնեմ: Պետությունը պահանջում է գիրքը հրատարակելուց հետո 50 կամ 100 օրինակ: Մեծամասամբ, մեր տված 50 տոկոսի գումարի չափով հրատարակիչները հրատարակում են 100 գիրք, 50-ը տալիս են պետությանը, 50-ը՝ հեղինակին, վերջինս երջանիկ ստորագրում է գրքերը, բաժանում և՝ վերջ: Արդյուքնում տեղի է ունենում այն, ինչ տեղի է ունեցել այս տարիների ընթացքում: Այդ գումարներին և այդ ամենին հետևելու բավարար մեխանիզմներ էլ չկան: 100 տոկոսանոց աջակցությամբ հրատարակությունների պարագայում գրքեր են հրատարակվել ինքնարժեքից շատ ավելի թանկ և՝ անորակ: Շատ հաճախ նաև բովանդակային առումով անորակ:

Որպեսզի մեխանիզմները հստակեցվեն, մենք որոշեցինք ասել՝ հրատարակիչներ, սիրելիներս, մենք այլևս չենք ուզում հենց այդ ձևով աջակցել ձեզ: Այդ ձևը չի արդարացնում: Ասում ենք՝ դուք հրատարակեք գիրքը, մենք այն կգնենք: Կգնենք և շուկայում չենք վաճառի, այլ կբաժանենք գրադարաններին: Մոդե՞լ է:

-Մոդել է, այո: Շատ երկրներում ընդունված: Նույնիսկ հարուստ Սկանդինավյան երկրներում:

-Մոդել է: Եվ շատ լավ մոդել է: Եվ երկրորդ տարբերակը, որը ես որևէ տեղ չեմ տեսել: Սա, ըստ իս, նորարարություն է: Մենք ստեղծում ենք հեռուստատեսային մի հաղորդում, որին մասնակցում են 5 հրատարակիչներ, 15 գրող՝ իրենց մեկական ստեղծագործությամբ և 30 մտավորական: Եվ 2 կամ 3 ամիս շարունակվող հեռուստատեսային հաղորդման ընթացքում 5 հրատարակիչները 15 գրողների ստեղծագործություններից ընտրում են հինգը: Գրողները հնարավորություն ունեն դերասանների, բեմադրությունների և այլ տեսքով ներկայացնել իրենց ստեղծագործությունները 2 կամ 3 ամսվա ընթացքում: Հրատարակիչները ընտրում են ստեղծագործություները, իսկ 30 մտավորականները՝ նաև հեռուստադիտողների կարծիքների հիման վրա, ընտրում են ևս հինգ ստեղծագործություն՝ արդեն պետության կողմից աջակցության համար: Եթե 2 հրատարակիչների կարծիքները համընկնում են, կամ երկուսն էլ ուզում են նույն գրողին՝ ապա այստեղ սկսվում են բանակցությունները՝ ով ավելի շատ տպաքանակ կտա, ով ավելի շատ հոնորար կվճարի գրողին և այլն: Այսինքն սա այնպիսի մի մոդել է, որ գիրքը դեռ չհրատարակված, արդեն սիրված ու պահանջված է դառնում հեռուստադիտողի կողմից, ինչը նույնն է, թե ընթերցողի կողմից: Գիրքը 2-3 ամիս շարունակում է մնալ հեռուստատեսային հաղորդման կենտրոնում: Գրողների կողմից կա որոշակի վերաբերմունք, բայց ես կարծում եմ, որ սա նույնպես լավ մոդել է: Իսկապես լավն է և արժե սա անել: Եվ անելու ենք:

-Այդ մոդելի հետ կապված քննադատությունները շատ են: Սոցիալական մեդիայում էլ քննարկումներ կան: Շատ հասկանալի չէ, թե ինչ է նշանակում հեռուստադիտողի կարծիք ասվածը: Գիտենք, որ այդտեղ մանիպուլյացիաներ շատ կան: Կամ, որ հեռուստադիտող նշանակում է նաև ընթերցող: Ի վերջո, հնարավոր չէ գրքի մասին կարծիք կազմել առանց այն կարդալու: Գիրքը կարող է տպագրվել, բայց այն կարող է գրականություն չլինել: Այնպես, ինչպես այսօր տպագրված շատ գրքեր: Ես եղած կարծիքներն եմ փոխանցում:

-Բայց ոչ մի հրատարակիչ չի վերցնի հրատարակելու որևէ հեղինակի գիրք, եթե այն չի կարդացել չէ՞: Հեռուստատեսային հաղորդում՝ չի նշանակում, որ այդ փոքրիկ ներկայացված կտորներով պետք է որոշում կայացնենք: Այն 30 մտավորականները, որոնք նստած են, մինչև չկարդան այդ 15 ստեղծագործությունները, որոշում չեն կայացնելու:

-Մտավորականի ընկալումն էլ այսօր ուրիշ կերպ է: Ո՞վ է մտավորականը, ընտրությունն ինչպե՞ս է լինելու:

-Գուցե, բայց չէ որ նույն հանձանաժողովները, որոնք որոշել են, կամ ուզում են որոշել, թե ինչը տպագրվի, ինչը՝ ոչ, նույն մտավորականներն են: Հիմա ուղղակի նրանք դա ավելի բաց ու ավելի հրապարակային են անելու: Ինչպե՞ս էր մինչև հիմա: Նույն 30 կամ 15 մտավորականներից բաղկացած հանձնախումբը չէ՞ր կարդում և որոշում կայացնում: Ընդամենը հիմա հրապարակային ենք անում: Եվ սրան գումարում ենք նաև հանրության կարծիքը: Ավելին ասեմ, այդ 2-3 ամիս տևող հաղորդման ընթացքում մենք գրողին ու գրողի ստեղծագործությունը առավել հանրայնացնում ենք:

-Մասնակիցների պատասխանատվությունը, կարծում եմ կբարձրացնի: Ի վերջո մոդել է, կարելի է, գուցե, փորձել:

-Բողոքն ու դժգոհությունը կարծում եմ նրա համար է, և հիմա այդ ուղղությամբ մեղադրանքներ են հնչեցվում, բայց այդ դեպքում, ես էլ հակառակ մեղադրանքը հնչեցնեմ. թաքուն և ծածուկ կարելի է ավելի հեշտ պայմանավորվել:

-Հնարավոր է:

-Ես ասում եմ եկեք բաց, հրապարակային, հանրային քննարկման արդյունքում պայմանավորվենք: Նույն հանձնախումբը, որ պիտի ընտրեր մշակույթի նախարարության սենյակներից մեկում, հեռուստաեթերում է ընտրում: Տարբերություն չկա՞:

-Պատասխանատվությունը գուցե ավելի մեծ լինի:

-Վերջացավ: Էլի աջակցենք, բայց բաց, թափանցիկ ձևով աջակցենք: Կինոյի պարագայում:

Կինոարտադրության վրա էլ բավական մեծ գումարներ ենք ծախսում, բայց արդյունքում լավ կինո չունենք: Կրկին մոդելի խնդիր կա: Պետք է մոդելը փոխենք: Կինոկենտրոնի, կամ կինոյով զբաղվող ընկերության տնօրեն պետք է ֆինանսիստ, տնտեսագետ նշանակվի: Կառավարման խնդիր կա: Հայաստանում բոլոր կինոարտադրող ընկերությունների ղեկավարները պետք է ընդգրկվեն տնօրենների խորհրդում, որոնք էլ պետք է դառնան ֆինանսիստ տնօրենի ֆիլտրը: Եվ բոլոր նախագծերը պետք է ֆիլտրվեն այդ տնօրենների խորհրդի միջոցով:

-Մտավախություն չկա՞, որ պետությունը սկսի ֆինանսավորել կոմերցիոն կինոն, որը նոնսենս է և չի կարելի թույլ տալ, իսկ հեղինակային կինոն մնա դաշտից դուրս:

-Ամենևին: Կոմերցիոն կինոյի համար մենք ստեղծելու ենք լավագույն պայմաններ: Հատկապես դրսի ներդրողների համար: Կինոյի մասին նոր օրենքը, որն ուղարկվել է Ազգային Ժողով, նախատեսում է ներդրումների 20 տոկոսի վերադարձ: Մշակել ենք նաև այն տեղանքների քարտեզը, որոնք շատ հրապուրիչ են նկարահանումների համար: Հավաքագրել ենք Հայաստանում աշխատող տեխնիկական և ստեղծագործական անձնակազմ, որոնք տիրապետում են տարբեր օտար լեզուների: Այսինքն, նաև անձնակազմ ենք առաջարկելու ներդրողներին: Կոմերցիոն կինոյի զարգացմանն այսպիսի պայմաններն են նպաստելու: Պետության գումարներով շարունակելու ենք նկարահանել փառատոնային ֆիլմեր, ներքին սպառման ֆիլմեր, մեր ազգային արժեքների վերաբերյալ ֆիլմեր և այլն: Մեկը մյուսին չի խառնվելու:

Պատմամշակութային հուշարձանների նորոգման հետ կապված: Տարիներ շարունակ 250 միլիոն դրամ է տրամադրվել պատմամշակութային հուշարձանների նորոգման, ամրապնդման համար: Քիչ գումար չէ, ճի՞շտ է: Այո, եթե հաշվի առնենք, որ Հայաստանում կա 24. 000 հաշվառված պատմամշակութային հուշարձան, և ամեն օր գրեթե նորահայտ հուշարձաններ են ավելանում, իհարկե քիչ է:  Ի՞նչ է արվել: Տարիներ շարունակ այս գումարը հավասարապես բաշխվել է բոլորին: Այսինքն իրականացվել են նորոգման կամ ամրապնդման փոքր աշխատանքներ և գործը համարվել է ավարտված, որովհետև գումարը քիչ է եղել: Մենք որոշել ենք կենտրոնացնել: 2017 թվականի ընթացքում սկսելու ենք 7 պատմամշակութային հուշարձանի ամրակայման ու նորոգման աշխատանքներ և դրանք հասցնելու ենք մինչև վերջ: Տարեվերջին հրավիրյալների ներկայությամբ՝ զբոսաշրջության մասնագետներ, միջազգային կազմակերպություններ, դեսպաններ, մեր քաղաքացիները՝ բոլորին հրավիրելու ենք, ներկայացնելու ենք արվածը: Ներկայացնելու ենք հուշարձանն իր լեգենդով, պատմությամբ և այլն, և հանձնելու ենք «շահագործման»: Իմ խորին համոզմամբ, պահպանվում է այն հուշարձանը, որը ծառայում է տվյալ համայնքին: Ստեղծվում են դրամ վաստակելու ենթակառուցվածքներ՝ հյուրանոցներ, հյուրատներ, ռեստորաններ, սրճարաններ, հուշանվերների խանութներ և այլն: Համայնքը պետք է օգուտ ստանա: Միայն այդ դեպքում է հնարավոր լավագույնս պահպանել: Հակառակ դեպքում՝ կթալանվի: Ինչ ուզում ես արա: Հիմա ասում են ՝բա մյուսնե՞րը: Չենք կարող չէ՞: 24.000 հուշարձան կա: Ես հրավիրել եմ շինարարական կազմակերպությունների, ճարտարապետների և տեխվերահսկողների: Նրանց, ովքեր զբաղվում են հուշարձանների ամրակայմամբ: Մենք պայմանավորվել ենք, որ եկող տարի երկու անգամ՝ մայիսի վերջին և սեպտեմբերին, մեծ հանձնախմբով, լրագրողների ներկայությամբ, ներգրավելով այլ մասնագետներ ևս, գնալու ենք, և տեղում նորոգող կազմակերպությունը հաշվետվություն է տալու, թե ինչ է արել և ինչ արդյունք է ստացել:

Բացելու, հանրայնացնելու, թափանցիկ դարձնելու խնդիր կա այս ոլորտում ևս: Բոլորս պետք է տեսնենք, թե գումարները, որ գալիս են պետական բյուջե և հատկացվում են հուշարձանների նորոգման, ամրակայման համար, արդյոք նպատակին ծառայում են, թե՝ ոչ: Այո, կա տեխնիկական վերահսկող, կա հեղինակային վերահսկողություն և այլն, բայց սրանից բացի, ես ուզում եմ ստեղծել հանրային վերահսկողության մեխանիզմ:

-Համաձայն ե՞ք, որ աշխարհում կա ուրիշ կինո, թատրոն, օպերա և այլն, մեզ մոտ աշխարհի հետ համընթացություններ կարծես թե չկան: Հետխորհրդային շատ երկրներում շատ բան փոխվել է, մեզ մոտ կարծես՝ ոչ: Ի՞նչ պետք է անենք, որ ժամանակի հետ քայլենք և դա ընդունվի: Արդյոք միայն կարծրատիպերն են խանգարում:

-Համաձայն եմ: Օպերայում գլխավոր պրոդյուսեր եմ նշանակել: Մեր այսօրվա իրականության ամենաառաջադեմ մտածող թատերական գործիչներից մեկին: Պետք է առողջ մեխանիզմ դառնան: Առողջ մեխանիզմներ չունենք, կամ շատ քիչ են: Պետք է նախ ստեղծագործական ՊՈԱԿ-ներն առողջացնել, դարձնել ստեղծագործական ՊՈԱԿ, ոչ թե ՍՊԸ-ներ, ընկերություններ: Այսինք թատրոն, որն ունի դեմք, դիմագիծ: Ես կողմ եմ գեղարվեստական ղեկավարի ինստիտուտին: Եվ բոլոր թատրոններում, որտեղ չկա, պետք է նշանակվեն գեղարվեստական ղեկավարներ: Ժամանակակից մտածողությամբ, աշխարհը ճանաչող, աշխարհի հետ համաքայլ ընթացող մարդիկ: Աշխարհի թատերական արվեստն այսօր բոլորովին այլ ուղղությամբ է զարգանում, մենք մի այլ տեղում ենք մնացել, կտրվել ենք:

Նույնն է կերպարվեստի ցուցադրությունների առումով: Մենք ցուցադրություններ ենք կազմակերպում, որտեղ որևէ թեմա չկա, որևէ կապ չունի աշխարհում տեղի ունեցող ցուցահանդեսների հետ, որևէ ընդհանրություն չկա, այնինչ աշխարհը փորձում է համաքայլ ընթանալ:  Մի թեման նույնությամբ կարող ես դիտել և Լոնդոնում և Ֆրանկֆուրտում և Նյու Յորքում և այլն: Նրանք թեմայի շուրջ են համախմբվում: Մենք ուրիշ ուղղությամբ ենք գնում, մենք աշխարհից առանձնացված մտածում ենք, որ ամենալավը մենք ենք անում, բայց այդպես չէ:

Ոչ ստանդարտ թանգարաններ ենք ստեղծելու: Օրինակ, տիկնիկների թանգարան, որտեղ ծնողները կարող են ժամերով թողնել իրենց երեխաներին: Երեխան կարող է ստեղծել իր տիկնիկը՝ իր երևակայությամբ, իր գույնով, մտապատկերով: Կարող է նույն հագուստը կրել, ինչ- որ տիկնիկը և այլն ու նման ձևով երեխային կապել արվեստի հետ: Տիկնիկը միայն խանութում վաճառվող տիկնիկը չէ, նաև երեխայի տեսած ներկայացման տիկնիկն է, ազգային տարազով տիկնիկն է, տարբեր ժողովուրդների տիկնիկներն են և այլն: Սա մշակույթ է:

Սևանի ափին, արդեն ամռանը պիտի աշխատի, 2.5-3 մետր խորության վրա ջրասուզակների թանգարան ենք բացելու: Սովետական ժամանակաշրջանի սոցռեալիզմի ժամանակաշրջանի արձանները, քարե արձանները, հավաքելու ենք ջրի տակ, հատուկ ջրանցուղիներ են լինելու, թաքնված  գանձեր և այլն, և սուզվողները գտնելու են այդ գանձերը: Շատ հետաքրքիր ժամանց ու զբաղնունք է լինելու: Ինչու հատուկ շեշտեցի քարե արձանները, որովհետև հիմա էլ  բնապահպաններն ասում են՝ չի կարելի խմելու ջուրը քարերով կեղտոտել: Բայց Սևանի հատակում քարեր կան չէ՞: Մենք պղինձ չենք դնում, բրոնզ չենք դնում:

Այսօր այդ արձանները թափված են ամբողջ հանրապետությունով մեկ: Այո, դրանք սովետական շրջանի են, սոցռեալիզմի ժամանակաշրջանի են, բայց արժեքներ են չէ՞: Ափսոս չե՞ն: Ուզում ենք հավաքել մի տեղում և իմաստավորել: Ոչ միայն ջրի տակ, այլև բացօթյա մեծ տարածքում մեծ հավաքում ենք անելու և ցուցադրենք:

-Մտավորական մի տեսակ կա, որոնք  միշտ շրջապատել են բոլոր նախարարներին, և այսպես ասած «լուսանցքային արվեստագետները», ալտերնատիվ մտածողությունը չի հասել «վերին ատյաններ»: Կլինե՞ն փոփոխություններ այս մոտեցումներում:

-Ես չգիտեմ, ես երևի բախտավոր մարդ եմ, որ վաղուց, շատ վաղուց հարաբերություններ ունեմ բոլորի հետ: Ոչ միայն Ձեր ասած մտավորականների հետ, այլ ընդհանրապես մշակույթով, արվեստով զբաղվող ցանկացած մարդու հետ: Ունեցել եմ կապեր, շփումներ, գործընկերություն և այլն: Հեռուստատեսությունում, ռադիոյում աշխատել եմ ու բախտավորություն եմ ունեցել այդ մարդկանց հետ շփվել: Այսօր ինձ շրջափակել կամ կապարակնքել պարզապես հնարավոր չէ: Ես նման բաներից չեմ վախենում: Ես բոլորի արվեստը սիրում ու գնահատում եմ իր տեղում, իր ժամանակի մեջ, իր միջավայրում: Չի կարող նման բան լինել:

-Արվեստի մարքետինգը, PR-ը համարում ե՞ք թույլ կողմերից մեկը: Եթե այո, ի՞նչ եք հնարավոր համարում անել այդ ուղղությամբ:

-Առաջին հերթին: Կապված է նաև նրա հետ, որ չեն եղել բավարար մասնագետներ: Նոր է ձևավորվում այդ մտածողությունը: Մոսկվայում լավ ուսում ու կրթություն ստացած երկու երիտասարդների, օրինակ ոգևորել եմ, որ գան, որ վերադառնան Հայաստան, զբաղվեն համերգներ, մյուզիքլներ, ներկայացումներ բեմադրելով: Եկել են: Հրավիրել եմ մասնագետների, որ պետք է ցուցադրություններ կազմակերպեն: Մեր հայրենակիցներին տարբեր երկրներից հրավիրում եմ, որպեսզի գան և մեզ օգնեն: Օգնեն ճիշտ ցուցադրություններ կազմակերպել, մեր երիտասարդ նկարիչների, քանդակագործների արթ բիզնեսում որոշակի առաջխաղացում ապահովելուն օգնեն: Պետք ներգրավենք աշխարհի տարբեր ծայրերում ապրող, արթբիզնեսով զբաղվող մեր հայրենակիցներին, որ նրանք օգտակար լինեն Հայաստանին: Դպրոց պետք է ստեղծվի:

-Հնարավոր համարում ե՞ք մարքետինգային, PR գործունեությունն աուտսորս անել:

-Հնարավոր է, բայց մասնագետներն են քիչ:

-Այսօր Հայաստանում էլ կան մշակութային մարքետինգով, PR-ով զբաղվող ընկերություններ:

-Այո, կան, բայց մի երևույթ կա, որ շատ ընկերություններ մեծ գումար են պահանջում, բայց չեն խոստանում եկամտաբերություն: Միայն բարձր գումար պահանջելը չէ: Պիտի ունենալ, մասնագիտացում, պահանջել բարձր գումար, ապահովելու համար շատ ավելի բարձր եկամուտ: Եթե այս մեխանիզմներն աշխատեն, իհարկե շատ ավելի լավ կլինի:

-Մշակութային կրթության խնդիրը համարո՞ւմ եք, որ շատ ակտուալ է: Տեսնո՞ւմ եք արմատական փոփոխություններ անելու կամք, հնարավորություն:

-Ազնվորեն ասեմ, դեռ չեմ հասցրել ուսումնասիրել: Միակ բանը, որ հասցրել եմ ուսումնասիրել, Չայկովսկու անվան երաժշտական ուսումնարանի և պարարվեստի ուսումնարանի դասավանդողների աշխատավարձերի խնդիրն է, որը չի համահավասարեցված հանրակարթական դպրոցների ուսուցիչների աշխատավարձին: Դա անարդար մոդել է: Հիմա քննարկում ենք կրթության և գիտության նախարարի հետ, թե ինչպես կարելի է այս հարցը լուծել:

-Ես կրթության որակական խնդիրն ավելի շատ նկատի ունեմ:

-Անշուշտ, կան որակական խնդիրներ և դրա համար էլ մենք ունենք այն, ինչ ունենք: Պետք է հասկանանք, թե որտեղ է թաքնված խնդիրը և փորձենք լուծումներ տալ: Բայց մյուս կողմից, մեր արվեստագետները մեր բուհերն են ավարտել և միանշանակ չի կարելի ասել, որ վատն են կամ անորակ են: Օրինակ, կոնսերվատորիան ավարտած մեր երաժիշտներն այսօր աշխարհում անուններ են:

-Ժամանակակից մասնագիտությունների խնդիր կա:

-Ավելի շուտ՝ այո: Մենեջմենթի, PR-ի, որը պետք է զարգացվի:

-Հնարավոր համարո՞ւմ եք մշակել Գյումրիի մշակութային զարգացման համապարփակ ծրագիր, քաղաքականություն: Ի վերջո, Գյումրին հնարավո՞ր է հայտարարել մշակութային մայրաքաղաք, այդ ծրագիրն իրագործելը դիտարկել պետական քաղաքականություն:

-Իսկ Գորի՞սը: Վանաձո՞րը:

-Գյումրին առանձնակի մշակութային է:

-Համաձայն եմ: Գյումրին իմ ամենամեծ ու ամենալուրջ ուշադրության կենտրոնում է, բայց նման մոտեցումները ես կարծում եմ, որ...նույն կոչումների պատմությունն է: Գյումրիին տալիս ենք ժողովրդական արտիստի կոչում, իսկ Գորիսին ասում ենք չէ, դու անտաղանդ ես: Չի լինում էդպես: Բոլոր քաղաքներն ու գյուղերը պետք է լինեն մշակութային, ներծծված պետք է լինեն մշակույթով: Այո, Գյումրին ունի մշակութային առանձնահատուկ հմայք ու շքեղություն: Նաև մարզական առումով: Իսկ գուցե մարզակա՞ն մայրաքաղաք:

-Նաև տուրիզմի առումով:

-Այո, նաև տուրիզմի առումով: Բայց հռչակելուն և պիտակավորելուն ես դեմ եմ:

-Հնարավոր համարո՞ւմ եք մշակութային դիսկուրսի մի ձև մշակել, ասենք յուրաքանչյուր ամիսը մեկ անգամ իրագործել այն:

-Ինչո՞ւ ոչ: Բայց հիմա ես փորձում եմ առանձնազրույցների ձևով անել այդ դիսկուրսը: Այս ընթացքում ես յուրաքանչյուր ամիս 100-170 մարդու հետ եմ հանդիպել: Մարդիկ, որոնք աշխատում են մեր մշակույթում, առաջարկություններ են բերում և այլն: Ես ուզում եմ անձնապես, անհատապես շփվել բոլորի հետ՝ հասկանալու այն խմորումները՝ լավ թե վատ, որ այսօր գոյություն ունեն մեր իրականության մեջ: Գուցե այդպիսի ձևաչափի ժամանակն էլ գա:

Ահա այսպես: Իսկապես, ևս մի քանի ժամ կարող էինք խոսել և շատ ավելի կոնկրետ խնդիրների անդրադառնալ, բայց հնարավոր չէ, այո, մեկ զրույցում սպառել թեմաները, որքան էլ դրանք ընդհանրացվեն: Մենք չխոսեցինք 100 օրվա, այս ընթացքում կատարվածի մասին: Այդ մասին կխոսեն: Այդ մասին շատ բաց ու հրապարակային կա սոցիալական մեդիայի նախարարության էջերում: