Առաջիկա օգոստոսի տաք օրերին իտալական հիասքանչ Վերոնայի հանրահայտ «Արենա դի Վերոնա»-ից սկսվելու է «Ամեն» էպիկական դրամայի համաշխարհային պրեմիերան դեպի Լոնդոն, Փարիզ, Նյու Յորք ու աշխարհի շատ քաղաքներ:

Իսկ առաջինն աշխարհում այն դիտելու է հայաստանցի հանդիսատեսը: Դիտելու է Ծիծեռնակաբերդի բարձրունքում, Կարեն Դեմիրճյանի անվան մարզահամերգային համալիրում:  

Արդեն օրեր շարունակ նախագծի երաժշտական պրոդյուսեր, երգահան Արաքսյա Մուշեղյանը վաղ առավոտից մինչև ուշ երեկո մարզահամերգայինի բեմում է, անպատկերացնելիորեն զբաղված, բայց սիրով համաձայնվում է զրուցել «ՀԱՅԵՐ» համահայկական մեդիահարթակի հետ: 

Մենք, իհարկե, հասկանում ենք, որ երբ բեմում են մի քանի հարյուր մարդ՝ նամանավանդ օպերային հանրահայտ երգիչներ Բարսեղ Թումանյանը, Հովհաննես Այվազյանը, Հասմիկ Թորոսյանը, Հրաչուհի Բասենցը, Դավիթ Բաբայանցը, Ջուլիետ Գալստյանը, Պերճ Քարազյանը, Ռոզի Անուշ Սվազլյանը՝ Երևանում մեկտեղված Գերմանիայից, Իտալիայից, ԱՄՆ-ից, Շվեյցարիայից, Ղազախստանից, երբ բեմում են մաեստրո Էդուարդ Թոփչյանի՝ Հայաստանի ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը, Սոնա Հովհաննիսյանի «Հովեր»-ը, բեմադրող խորեոգրաֆ Գրիգոր Խաչատրյանը, պարային համույթներ, փոփ և ֆոլք խմբեր, խորեոգրաֆներ, ռեժիսորներ, դիզայներներ և այլն, շատ դժվար է նախագծի երաժշտական պրոդյուսերին «կտրել» բեմից, բայց Արաքսյան շատ բաց է, ազատ, անկաշկանդ, առանց բարդույթների և մենք չենք կարողանում միայն «Ամեն» էպիկական դրամայի մասին խոսել: Նույնիսկ դրանից չէ, որ խոսում ենք առաջինը:

-Մինչ «Ամեն»-ին անցնելը փորձենք հասկանալ. մեզ ի՞նչն է ամենաշատը խանգարում այսօր արվեստում, մշակույթում: Ձեր հայացքը մի քիչ «դրսից» է, մի քիչ «կողքից» կարող եք նայել: Դուք, ըստ էության, հայաստանյան ինդուստրիայում չեք, եթե այդպես կարելի է ասել:

-Եթե անկեղծ, ուրեմն պետք է ասեմ, որ մենք շատ փակ ենք: Ես սովորություն չունեմ իրականությունը գեղեցիկ բառերով գունազարդել: Միշտ շատ ուշադիր հետևում եմ հայաստանյան իրադարձություններին, ուսումնասիրում եմ, այն ինչ կատարվում է, գուցե լավ բառ չէ, բայց՝ շուկայում: Պետք է ասեմ, որ այն ամենը ինչ ստեղծվում է, չհաշված դասական երաժշտությունը, որովհետև դասականը միշտ վեր է ժամանակներից և տարածություններից, այդ փակվածության արտացոլումն է հիմնականում: Եթե մենք ուզում ենք դուրս գալ բոլոր իմաստներով, ուրմեն ինչ-որ անում ենք, պետք է «դրսի» մակարդակին լինի: Ամենաառաջինը՝ պետք է լինի շատ պրոֆեսիոնալ: Եվ, իհարկե՝ հետաքրքիր: Շատ հաճախ անում ենք բաներ, որոնք պրոֆեսիոնալ են, բայց, ցավոք, հետաքրքիր չեն օտար հանդիսատեսի համար, որովհետև չենք կարողանում հասկանալ հատկապես մենթալիտետային խնդիրները: Չենք կարողանում որոշել, թե ինչպիսի հանդիսատեսի համար ենք անում: Շատ բաներ էլ, որ մեզ հետաքրքիր են, շատերին չեն հետաքրքրում այսօր:

Լինում է նաև, երբ միտքը, մտահղացումը հետաքրքիր է, բայց այնքան էլ պրոֆեսիոնալ չէ: Եվ մեղադրելու համար չէ, որ ասում եմ: Խնդիրներն, իմ կարծիքով, ավելի գլոբալ են: Այսօր, եթե մենք խոսում ենք հատկապես ժամանակակից երաժշտական արվեստի մասին, պետք է խոսենք նաև այդ ոլորտում ժամանակակից կրթական համակարգի մասին: Մենք մարդկանց չենք տալիս այսօրվա կրթություն: Մենք այսօր չունենք կրթական օջախ, ուր կրթվում են, ասենք «սաունդ» ինժեներներ, «սաունդ» պրոդյուսերներ, ժամանակակից դիզայն ուղղությունների մասնագետներ և այլն: Իսկ դրանք ժամանակակից մասնագիտություններ են, որոնք պրոֆեսիոնալ համակարգի մաս են կազմում:

Իհարկե, մենք այսօր գտել ենք շատ լավ մասնագետների, որոնց հետ աշխատում ենք, փայլուն թիմ ենք ստեղծել, բայց նրանք անհատներ են: Նրանք բնածին տաղանդի տեր մարդիկ են, որոնք սիրում են իրենց աշխատանքը, միշտ աշխատում են ինքնազարգացման ուղղությամբ, բայց նրանք կրթական համակարգի արդյունք չեն: Իսկ եթե մենք խոսում ենք մեծ գործերից, մեծ շուկաներից, մենք պետք է «արտադրանք» տանք: Երեք հոգով հնարավոր չէ շուկա գրավել, կամ շուկա ստեղծել: Համակարգ է պետք: Շատ մասնագետներ են պետք:

Եթե պետք է ստեղծենք բարձրարվեստ շոու, ներկայացում կամ մեկ այլ բան, պետք է դրանց բոլոր շերտերում, իսկ դրանք տարբեր շերտերից են կազմված, լավ մասնագետներ ունենանք: Բոլոր բաղկացուցիչներն առանձին-առանձին, հատ-հատ պետք է շատ լավը լինեն: Եթե նույնիսկ մեկը վատը լինի, կկորցնենք վերջնական լավ արդյունքը, շոուն կամ ներկայացումը կկորցնենք:

Հաջորդը. մենք չենք կարող նստել և տեսնել միայն այն, ինչ մենք ենք անում մեզանում: Պետք է կարողանանք տեսնել օտարի արածը, ուսումնասիրել: Եթե դու չես տեսել լավագույն օպերային դահլիճները, բեմերը, կուլիսները, աշխատանքը, դու չես կարող քեզ մոտ անել ինչ-որ շատ փայլուն մի բան, որը նաև աշխարհի համար է: Կարող է և դու շատ տաղանդավոր ես, բայց եթե քո աշխարհայացքը, քո մտահորիզոնը այն չէ, եթե դու չես տեսել այն փորձը, որ կա աշխարհում, դու չես կարող: Եթե դու լավ արվեստագետ ես, այն, ինչ տեսնում ես, քո ներսով անցկացնում ես չէ՞: Անցկացնում ես, հետո նոր տալիս ես:

-Գուցե նաև կառավարումն է՞ խնդիրը:

-Անշուշտ նաև կառավարումն է: Մենք այսօր աշխատում ենք, օրինակ ազգային ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի հետ: Պետք է ասեմ, որ այդպիսի կազմակերպված կառույց շատ բարդ է գտնել ոչ միայն այստեղ, այլև նաև աշխարհում, երբ մարդիկ աշխատանքի գալիս են ճիշտ ժամանակին, գալիս են մեծ պատասխանատվությամբ, շատ պրոֆեսիոնալ անում են իրենց գործը, անում են հաճույքով: Ինչո՞ւ է այդտեղ այդպես: Ուրեմն կան չէ՞ ձևեր, կարելի է չէ՞ այդ ամենը ստանալ: Երբ դու գիտես, թե ինչ ես ուզում և գիտես, թե դա ինչպես անել, ստացվում է:

Շատ լավ երաժիշտներ կան, նաև աշխարհում, որոնք չեն կարողանում կառավարել, որովհետև նրանք կոչված չեն դրա համար: Մեզանում մեծ մասը խնդիրների դիլետանտիզմից է: Մենք չենք գնում չէ՞ բժշկի մոտ, որովհետև նա լավ մարդ է: Լավ մարդը մասնագիտություն չէ: Մեզ մոտ բոլորը երգահան են, երգում են, գրում են, գործիքավորում են: Չի լինում այդպես:

-Գուցե բարդ հարց եմ տալիս, բայց ի՞նչ պետք է անենք:

-Այո, բարդ հարց է: Ամենագլխավորը, երևի, ինչ պետք է անենք, պետք է նոր սերնդին լավ հիմքի վրա մեծացնենք: Մենք պատասխանատու ենք: Պատասխանատվություն ենք կրում այդ սերնդի առաջ: Երբ մի բան ենք անում բեմից, դրա համար պատասխանատու ենք: Ինչ-որ այսօր կարողանանք անել, դա հետագայում վերադարձվելու է: Եվրոպայում այդպիսի օր չկա, որ մարդիկ չգնան և դասական երաժշտություն չլսեն: Դա նրանց համար նորմալ է, սովորական է: Ամեն օր դահլիճները լեփ-լեցուն են: Իսկ դա փոխում է մարդուն:

Այն անգրագիտությունը, որ այսօր գալիս է ամեն տեղից, կարծում եմ, իհարկե, միայն մեր պրոբլեմը չէ, ամբողջ հետխորհրդային տարածքի պրոբլեմն է գուցե: Երբ փլվեց խորհրդային երկիրը, ամեն ինչ փոխվեց: Ամբողջ սերունդներ կրթել ու պատրաստել էին ինչ-որ մի կյանքի համար, իսկ մենք միանգամից հայտնվեցինք մեկ ուրիշ կյանքում: Դա իր հետքը թողել է:

-Վերադառնանք «Ամենին»: Դուք ասացիք էպիկական դրամա: Հուսանք շոու չէ: Շոու բառից արդեն սարսափում ենք, վախ ունենք:

- Ես էլ ունեմ (ծիծաղում է): Այո, շոու բառը, ինչպես և շատ բառեր, վերջին տարիներին ինձ համար կորցրել են իրենց արժեքը: Շատ բառերի իմաստն է արժեզրկվել: Մենք շատ զգույշ ենք մոտեցել «Ամեն»-ին: Ամենաբարդ խնդիրն էր, թե ինչպես այն կոչել: Մենք ամեն օր դա քննարկել ենք: «Ամեն»-ը ուղղակի համերգ չէ, Մադոննայի կամ Մայքլ Ջեքսոնի շոու չէ, ներկայացում է, բայց նաև մաքուր ներկայացում չէ, այդ պատճառով էլ չենք կարող ասել, որ ներկայացում է:

-Ավելի շուտ նկատի ունենք նախագծի էությունը, ոչ թե բուն անվանումը: Շատ դեպքերում շատ գեղեցիկ փաթեթավորում են, ասում են դասական է, բալետային է, օպերային է և այլն, բայց, իրականում, ավելի ցածր հարթություններում է լինում, քան նույնիսկ վատ փոփ շոուն է:

-Եթե դաշտի առումով նայենք, մեր նախագիծը դասականի և այն բարձր որակի փոփի՝ ոչ այսօրվա փոփի, փոփ ինդուստրիայի, այլ լավ իմաստով փոփ հնչողության և դասականի մեջտեղում է: Սրան գումարվում է նաև ժողովրդականը, որը ձուլված է ամբողջի մեջ:

Սկզբից նաև ռոք, փոփ երգիչներ կային ընդգրկված, հետո որոշեցինք, որ միայն  օպերային երգիչներն են լինելու, բայց նրանք էլ մի քիչ այլ հնչողության մեջ են, դասական օպերային հնչողությամբ չեն այստեղ: Այն հանրահայտ օպերային անունները, որ ընդգրկված են նախագծում, նոր կերպ են հնչում: Իսկապես, նմանատիպ ոչինչ չի եղել: Երբ սկսում ես աշխատել երաժշտական նյութի հետ, շատ բան է փոխվում, իսկ ես մի մարդ եմ, որի համար «դե լավ, թող լինի» հասկացություն չկա: «Դե լավ, թող լինի»-ն տանել չեմ կարողանում: Կամ պետք է լինի շատ լավը, կամ պետք է չլինի:

-Եվ այնուամենայնիվ, ի՞նչ է «Ամենը», ինչպե՞ս ստեղծվեց, ո՞րն է մտահղացումը:

-Ճիշտ է, ես և նախագծի գլխավոր պրոդյուսեր Հասմիկ Չախմախչյանը երկար տարիներ ապրում ենք Ռուսաստանում, բայց, գիտենք, թե որտեղից են գալիս մեր արմատները և, հավանաբար, արվեստագետի համար գալիս է մի պահ, երբ ուզում ես ինչ-որ մի յուրահատուկ գործով անդրադառնալ քո ժողովրդին: Երևի վերջին տարիների կուտակումներն էին, որ պոռթկացին և մենք որոշեցինք, որ մեծ ծավալի մի գործ պետք է անենք, որն այսօրվա երաժշտության լեզվով պետք է պատմի մեր ժողովրդի մասին:

Մեր պատմության մեջ հերոսներ, կերպարներ չկան, գլխավորներ ու երկրորդականներ չկան, մեր պատմության հերոսը մեր ժողովուրդն է: Կարծում եմ, որ այսօրվա հանդիսատեսի համար հետաքրքիր բեմական լուծումներ ենք գտել, գտել ենք նոր երաժշտական լեզու, նոր բեմական կառուցվածք՝ ներկայացնելու մեր ժողովրդի անցած ճանապարհը, պատմությունը, դրամաները: Ամեն ինչ նոր է: Եվ լիբրետոն, որը հեղինակել է Էդուարդ Այանյանը, և երաժշտությունը, և երգերը, որ Ջիոմմարիա Մոնթիի՝ Իտալիայից և Սուրեն Ենոքյան-Իսրայելյանի կողմից գրվել են հատուկ այս նախագծի համար, և զգեստների դիզայնը, որը ստեղծել է Միքայել Շարաֆյանը: Նոր ստեղծագործություն է ծնվել իրականում:

Միայն, թերևս հայկական ժողովրդական երգն ու պարն է, որ երկու-երեք դրվագներում օգտագործված են, բայց կրկին օգտագործված են նոր հնչողությամբ: «Բերդ» պարը, որքան գիտեմ, սիմֆոնիկ նվագախմբի կատարմամբ երբեք չի հնչել: Երգչախմբի հետ չի հնչել:

Միշտ տարբեր երաժշտական ստեղծագործություններ, երգեր, պատմություններ միաձուլել են և ստեղծել շոու, ներկայացում: Մենք ամեն ինչը նոր ենք ստեղծել: Բազմաշերտ մի գործ է «Ամեն»-ը, որտեղ նոր հնչողություն են ստացել թե սիմֆոնիկ նվագախումբը, թե երգչախումբը, ֆոլկը, փոփը, մենակատարները և այլն:

Մեկ այլ բան է, երբ նրանք առանձին-առանձին են հնչում, մեկ այլ բան է, երբ բոլոր այդ շերտերը միացնում ես: Նույնիսկ ամեն փորձին նոր հնչողություն են լսում մասնակիցները, և բոլոր «խաղացողներին» սա դուր է գալիս: Ինձ համար, որպես երաժշտի, ամենամեծ գնահատականն այն է, երբ երաժիշտը մեծ բավականություն է ստանում և չի թաքցնում իր զգացմունքները: Ամեն կտորից հետո ասում են ի՜նչ սիրուն է, ի՜նչ հետաքրքիր պետք է ստացվի: Իրենց համար էլ է նախագիծը հետաքրքիր, նոր:

Իսկապես, այն, ինչ ստեղծվել է, ոչ մյուզիքլ է, ոչ օպերա է, ոչ ռոք օպերա է և այլն, և այդ պատճառով է, որ որոշեցինք կոչել էպիկական դրամա երաժշտական շոու:

-Վստահ ե՞ք, որ այն հասկանալի կլինի օտար հանդիսատեսին:

-Անպայման: Անպայման: Մենք բոլորս սիրում ենք, անշուշտ, մերը, բայց շատ բաներ կան, որ որոշակի ձևի մեջ միայն մեզ է ընկալելի, քանի որ այն, այսպես ասենք, եվրոպական ականջի համար չէ: Խնդիրը դրված է, որ ցանկացած ազգի մարդ կարողանա ըմբռնել մեր երաժշտության էությունը, բայց առանց հոգնելու, թեպետ մոտ երկու ժամ «նոն ստոպ» երաժշտություն է հնչելու: Օտարը պետք է կարողանա թափանցել մեր երաժշտության մեջ, բայց նրա ականջին այն շատ մաքուր պետք է «նստի»:

Ասեմ, որ ի սկզբանե «Ամեն»-ը ստեղծված էր դրսի համար, բայց մենք մեր պարտքը համարեցինք առաջինը մեր հանդիսատեսին այն ներկայացնել:

Ինձ ամենաշատը զայրացնում է, երբ երաժշտական կամ որևէ այլ աղբ մատուցելով ասում են, թե տալիս ենք այն, ինչ ուզում է մեր հանդիսատեսը: Դա սուտ է: Մեր  հանդիսատեսը շատ ավելի բարձր որակի է, քան նրան ուզում են ցույց տալ: Երբ դու անում ես ինչ-որ բան ոչ այն ֆորմատի, որին սովոր է հանդիսատեսը և դահլիճը քեզ հոտընկայս ծափահարում է, քեզ այլևս ոչինչ պետք չէ և դու խանգարում ես մնացածին, որովհետև հանդիսատեսն արդեն գիտի, որ կա լավը, և կա վատը: Իսկ հանդիսատեսը միշտ ընտրում է լավը: Ինձ զայրացնում է, երբ մեր հանդիսատեսին դնում են ամենացածր որակի հանդիսատեսի տեղը: Դա այդպես չէ: Պետք չէ ձև անել, որ վատը նրան է պետք:

Հ.Գ. Մենք հատուկ մանրամասնություններ չներկայացրեցինք «Ամեն»-ի բեմական փորձերից, լիբրետոյից, բեմական լուծումներից և այլն, հուսալով, որ բոլորս այն տեսնելու պատեհություն կունենանք հունիսի 23-ի ուրբաթ երեկոյան: