Այսօր ամերիկյան ամենահայտնի հաստատություններից մեկում՝ Լոս Անջելեսի «Հանդուրժողականության թանգարանում»  տեղի է ունենալու կինոռեժիսոր Նարե Մկրտչյանի «Տան մյուս կողմը» ֆիլմի հերթական ցուցադրությունը, որը, ինչպես հայտնի է, անդրադառնում է Հայոց Ցեղասպանության խնդրին և ընդգրկված է Օսկարի վավերագրական ֆիլմերի կարճ անվանացանկում:

Հունվարին հայտնի կլինի Կինոակադեմիայի դիրքորոշումը, բայց երբ առաջին անգամ հայ կինոռեժիսորի Ցեղասպանությանը նվիրված վավերագրական ֆիլմը հայտնվեց հայտացուցակում, ոգևորությունն ու սպասումները թե Հայաստանում, թե արտերկրում անչափ մեծ էին:

Ֆիլմի ամերիկյան պրեմիերան մեծ շուքով կայացավ դեռևս ապրիլին, հայտնի «MGN Five Star Cinema» կինոթատրոնում: Հայկական պրեմիերայի հասցեն Երևանն էր՝ «Ոսկե Ծիրան» միջազհային կինոփառատոնը:

Այսօրվա ցուցադրությանը նախորդել է Նարե Մկրտչյանի ֆիլմի մեծ պտույտը ամերիկյան տարբեր քաղաքների հանրահայտ կինոթատրոններով, ռեժիսորի հետ հանդիպումներով:

Լոսանջելեսաբնակ կինոռեժիսոր Նարե Մկրտչյանը, որ  ծնվել է Երևանում և Միացյալ Նահանգներ է տեղափոխվել 2000 թվականին, բազմաթիվ կարճամետրաժ, վավերագրական ֆիլմերի հեղինակ է, բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր:

«ՀԱՅԵՐ»-ի հետ բացառիկ զրույցում Նարե Մկրտչյանն անդրադառնում է ֆիլմի ստեղծման հանգամանքներին, իր անցած ճանապարհին, ամերիկյան և հայկական կինոյին ու բազմաթիվ այլ հետաքրքիր խորհրդածություններ անում:

-Ինչպե՞ս ծնվեց Ցեղասպանությանն անդրադառնալու գաղափարը:

-Ցեղասպանության թեման միշտ ինձ հետ եղել է,  քանի որ իմ պապիկներն ու տատիկը Ցեղասպանությունը վերապրածներ են եղել։ Ես միշտ ցանկացել եմ Ցեղասպանությանը նվիրված ֆիլմ նկարահանել և ոչ թե պատմական վավերագրություն՝ 1915-ի մասին, այլ մարդկային մի պատմություն այն մասին, թե ինչ է տեղի ունեցել 100 տարի առաջ, և թե ինչպես է այն մինչև այսօր ազդում մարդկանց վրա: Ես ուզում էի գտնել հայկական արմատներով մի թուրքի: Ես մտածում էի, որ դա կատարյալ ճանապարհ է՝ այդ կոնֆլիկտը մարդկային ձևով ներկայացնելու համար։

-Ի՞նչ դժվարություններ ունեցար ֆիլմը ստեղծելու ճանապարհին, քանի որ նկարահանումներ ես արել նաև Թուրքիայում:

-Անկեղծ ասած, մեծ դժվարություններ չեմ ունեցել, քանի որ ընկերությունը, որ Թուրքիայում զբաղվում էր մեր ֆիլմի նկարահանման թույլտվությունների ձեռքբերմամբ, ինձ ներկայացրել էր որպես իրենց ընկերության անդամ: Ես աշխատում էի, որպես թուրքական ընկերության ներկայացուցիչ և ոչ որպես հայկական կողմ: Այդ պատճառով շատ դժվարություններ չունեցա, բայց ասեմ, որ զգացմունքային առումով դա շատ բարդ էր ինձ համար: Ես Թուրքիայում էի Ցեղասպանության 100- ամյակի տարելիցից առաջ: Մթության մեջ բարձրունքից նայելով  քաղաքին, ես կարծես լսում էի այն թուրք զինվորների ձայները, որոնք 100 տարի առաջ բախում էին հայերի տների դռները և դուրս քաշում նրանց իրենց տներից: Դա շատ մեծ զգացմունքային փորձություն էր ինձ համար...Այստեղ թափվել էր իմ նախնիների արյունը, բայց այստեղ նաև իմ արմատներն էին։

-Ինչպե՞ս գտնվեց ֆիլմի հերոսուհին:

-Հերոսուհուն գտնելը շատ բարդ էր: Ես կապ էի հաստատել թե հայկական, թե թուրքական բազմաթիվ կազմակերպությունների հետ՝ խնդրելով նրանց օգնել։  Հիմնականում ինձ պատասխանում էին, որ եթե նույնիսկ գտնեմ թուրքերի, որոնք նաև հայկական արմատներ ունեն, նրանք կվախենան հրապարակայնորեն խոսել այդ մասին: Բայց ես մի մարդ եմ, որը «չէ»-ն չի ընդունում որպես պատասխան: Դա ինձ ավելիին է դրդում: Ես չէի ուզում հանձնվել և  շարունակում էի որոնումներս: Եվ հանկարծ մարտի վերջին, հրաշքով ես գտա նրան ֆեյսբուքյան մի էջում: 

-Արդյոք կապ պահպանում ե՞ս ֆիլմիդ հերոսուհու՝ Մայայի հետ: Ի՞նչ եղավ նրա ճակատագիրը:

-Այո, Մայան և ես միշտ կապի մեջ ենք: Ամեն ցուցադրությունից հետո նա ինձ հարցնում է. «մարդիկ չե՞ն ատում ինձ»: Ինքը միշտ նկատում է, որ ինքը չկարողացավ այնքան քաջ լինել, որ արտասաներ Ցեղասպանություն բառը, բայց ես միշտ նրան ասում եմ, որ մարդիկ իրեն հասկանում են: Հիմա, երբ ֆիլմը հայտնվել է Օսկարի կարճ անվանացուցակում, նա մտածում է Թուրքիայից հեռանալու մասին, որովհետև, մանավանդ հաջողության դեպքում նա չի կարող ապահով ապրել: Ես կարծում եմ, որ այս ֆիլմը երկուսիս համար էլ զգացմունքային մի ճանապարհ էր, իսկ կյանքը ճանապարհի ընթացքում փոխվում է:

-Եվ ինչպե՞ս որոշեցիր ֆիլմը ներկայացնել  Օսկարի:

-Ֆիլմը Օսկարին ներկայացնելն իմ պրոդյուսերի՝ Ռոբ Ֆրիդի գաղափարն էր: Նա օսկարակիր պրոդյուսեր է, և որոշեց, որ ֆիլմը պետք է ներկայացնի: 

-Արդյոք պատկերացնում էի՞ր, որ մի օր քո նկարահանած ֆիլմը կհայտնվի Օսկարի կարճ անվանացանկում:

-Եթե ասեմ, որ երբեք չեմ պատկերացրել, ճիշտ չեմ ասի: Պատկերացնելն իր հերթին, ես միշտ երազել եմ դրա մասին: Ֆիլմը սկսելու պահից մտածում էի, որ պետք է հասնեմ Կինոակադեմիայի մրցանակաբաշխությանը, քանի որ հասկանում էի, որ դա կատարյալ միջոց է հանրությանն իրազեկելու Հայոց Ցեղասպանության մասին: Ֆիլմը ստեղծելիս, ես մտածում էի Կինոակադեմիայի պահանջների մասին, քանի որ ինձ համար մարտահրավեր էր՝ ապահովել ակադեմիայի մրցանակաբաշխությանը համապատասխան որակ: Սակայն անկախ նրանից, թե ինչ ես երազում, կամ ինչ ես պատկերացնում, տեսնել «Տան մյուս կողմը» Օսկարի կարճ անվանացանկում, դա մի հեքիաթային պահ էր: Գեղեցիկ ու անիրական էր թվում՝ տեսնել Հայոց Ցեղասպանության մասին ֆիլմը՝ Օսկարի կարճ անվանացանկում։

-Ի՞նչպես կայացավ ռեժիսոր դառնալու քո որոշումը: Արդյոք ընտանեկան ավանդույթների շարունակումն էր, միջավայրն էր, թե ուրիշ ազդեցություններ կային:

-Այո, ես ծնվել ու մեծացել եմ կինոյի, հեռուստատեսության, ռադիոյի մարդկանց ընտանիքում: Դա իմ ամենօրյա կյանքի մի մասն էր: Դա էր իմ աշխարհը մանկությանս տարիներին: Ես հիշում եմ, թե ինչպես իմ ընկերները  խաղում էին բակում, իսկ ես ֆիլմեր էի նայում: Երբ ես հինգ կամ վեց տարեկան էի, մի շաբաթ անընդմեջ նայում էի Միլոշ Ֆորմանի «Ամադեուսը»: Հետո սկսում էի մեկ այլ ֆիլմ դիտել: Սակայն երբ մեծացա, ծնողներս այնքան էլ չխրախուսեցին կինոյով զբաղվելու իմ որոշումը: Նրանք գիտեին, որ դա հեշտ չէ, դա նրանց կյանքն էր: Բայց ես այլ մասնագիտության մասին չէի մտածում անգամ։ Ես այլ բան չէի պատկերացնում...Կինոյի գեղեցկությունն այն է, որ մեկտեղում է արվեստի բոլոր տեսակները, և իր այդ կախարդանքը փոխանցում է սերունդներին: Բացի այդ, կինոն մի բացառիկ միջոց է՝դիպչելու մարդկանց սրտերին, որոնց հետ ճանապարհներդ երբեք չեն խաչվելու: Դա մի զարմանալի զգացողություն է... Ես զգայուն մարդ եմ, ու երբեմն ուզում եմ փախչել իրական աշխարհից, իսկ կինոն տալիս է այդ հնարավորությունը՝ստեղծելու քո աշխարհը, քո իրականությունը: Իհարկե, ես այս պարագայում խոսում եմ խաղարկային կինոյի մասին։ «Տան մյուս կողմը» վավերագրական ֆիլմ է՝իրականության արտացոլումը։

-Ի՞նչ է նշանակում Ամերիկայում ներգրավվել կինոարտադրությունում, ռեժիսոր դառնալ, ֆիլմ նկարահանել: Արդյոք վտանգ չկա կորչել գիգանտների հետ վազքի մեջ:

-Անշուշտ կա այդ վտանգը, բայց միայն այն դեպքում, երբ քո նպատակը գիգանտների հետ մրցելն է: Իմ նպատակը ֆիլմ նկարահանելն է, մարդկանց հույզերին դիպչելը: Դա է ինձ համար առաջնայինը։ Ես կենտրոնացած չեմ դեպի արտաքին աշխարհը: Այն, ինչը ես սիրում եմ ամենաշատը՝ ֆիլմ նկարահանելն է, ֆիլմ ստեղծելը:  Ես պարզապես փորձում եմ նկարահանել  ֆիլմ և հուսով եմ, որ այն կկարողանա գրավել հանդիսատեսի սրտերն ու մտքերը:

-Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այսօր ժամանակակից ամերիկյան կինոն: Ընդհանրապես կարծիք կա, որ դա բոլորովին էլ այն կինոն չէ, որ ներկայացվում է Հոլիվուդի կողմից երրորդ երկրներին:

-Անշուշտ, հոլիվուդյան բլոգբաստերները շատ տարբերվում են ամերիկյան անկախ կինոյից: Ես հոլիվուդյան բլոգբաստերների սիրահար չեմ: Հոլիվուդյան ստուդիաներն ամեն տարի միևնույն ֆորմուլայով են առաջնորդվում. պետք է նկարահանել  ֆիլմեր այն լսարանի համար, որը երաշխավորում է գումար վաստակելը: Սակայն ամերիկյան անկախ կինոն՝ այլ կինո է: Ես իսկապես գնահատում եմ այդ կինոն: Դրանք ֆորմուլաներին չենթարկվող ֆիլմեր են: Իսկ Եվրոպական կինոյի հանդեպ իմ սերը, իհարկե, երբեք չի մարի:  

-Հայկական նոր ֆիլմեր, անշուշտ, դիտել ես: Քո կարծիքով որոնք ե՞ն այն մեխանիզմները, որոնք թույլ կտան հայկական կինոյին զարգանալ: Ի՞նչ է անհրաժեշտ՝ փող, մտածողություն, այլ ընկալումներ, թե...

-Փող, իհարկե միշտ է պետք՝ ամենուր, ամբողջ աշխարհում: Ցավոք, ժամանակակից հայկական ֆիլմեր շատ չեմ դիտել, սակայն նկատել եմ որ տեխնիկական որակը բարելավվել է, օպերատրական աշխատանքը գրավիչ է։ Բայց նույնը, ցավոք, չեմ կարող ասել դերասանական խաղի մասին: Անշուշտ, բացառություններ կան, բայց այնպիսի տպավորություն է, որ դերասասանուհիներից շատերի գլխավոր նպատակը էկրանին գեղեցիկ երևալն է։  Մեր ժամանակների ամենաշատ Օսկար ստացած դերասանուհին Մերիլ Սթրիփն է: Նա երբեք չի ջանում գեղեցիկ երևալ, այլ ներկայացնում իր իրական ապրումները,  եթե նույնիսկ այդ էմոցիաները տգեղացնում են դեմքը: 

-Արդյոք հայկական կինոն, Հայաստանում արտադրված կինոն կարող է երբևէ Օսկարակիր լինել:

-Անխո՜ս: Կարծում եմ, որ շատ հրաշալի պատմություններ կան պատմելու Հայաստանում, և այնքան բացառիկ, որ կարող են գրավել ամբողջ աշխարհի ուշադրությունը:  Կան ֆիլմեր, որ վերջին տարիներին Օսկարի են արժանացել, եկել են մեր հարևան Իրանից:  Օրինակ, Իրանցի ռեժիսոր Ֆարհադիի ֆիլմերը վերջին հինգ տարում երկու անգամ նոմինացվել են և նա Օսկար է ստացել իր «Բաժանում» ֆիլմի համար: Դա այնքան պարզ ու այնքան մարդկային մի պատմություն է: Անկասկած, Հայաստանը կարող է օսկարակիր ֆիլմ ունենալ։

-Ծանոթ ե՞ս արդյոք Հայաստանում կինոկրթության որակին: Ընդհանրապես ինչպես է կինոկրթությունը ԱՄՆ-ում, ինչի վրա են հիմնական շեշտադրումները:

-Ես ծանոթ չեմ հայկական կինոկրթությանը: Ես սովորել եմ Հարավային Կալիֆորնիայի կինոարվեստների դպրոցում (USC  School of Cinematic Arts), որը համարվում է լավագույն կինոդպրոցը Միացյալ Նահանգներում: Վստահ չեմ, որ մյուս կինոդպրոցները սովորեցնում են այն, ինչ սովորեցնում է այս կինոդպրոցը: Ամենակարևորն այստեղ այն էր, որ մենք պարտավոր էինք սովորել ամեն ինչ՝ ռեժիսուրա, պրոդյուսինգ, լույս, տեսախցիկի աշխատանք, խմբագրում, ձայնի դիզայն, դերասանական վարպետություն,  և այլն, որը շատ կարևոր է, նույնիսկ եթե դու կենտրոնացած ես ռեժիսուրայի ուղղությամբ: Դա ռեժիսորին օգնում է լավ աշխատել թիմի հետ: Եվ ամենակարևորը, որ ես սիրեցի իմ համալսարանում, այն էր, որ ուսուցիչները խրախուսում  էին ռիսկեր վերցնելը, սխալներ անելն ու անհաջողությունները հաղթահարելը: Ես կարծում եմ, որ ռեժիսորն իր մասնագիտությունը յուրացնելու ճանապարհին պետք իրավունք ունենա սխալներ անելու և դրանք հաղթահարելու: 

-Ի՞նչ ծրագրեր ունես առաջիկայում: Հնարավոր է՞ խաղարկային ֆիլմ նկարահանես:

-Այո, ես շատ հետաքրքրված եմ խաղարկային ֆիլմով, քանի որ իմ հիմնական հետաքրքրությունները եղել են խաղարկային ֆիլմի ասպարեզում: Ուղղակի ստացվեց այնպես, որ «Տան մյուս կողմը» ֆիլմը վավերագրական է: Ես սիրում եմ խաղարկային ֆիլմը և կարոտում եմ դերասանների հետ աշխատանքին: Ես շատ կուզեմ ֆիլմ նկարահանել Հայաստանում, փնտրում եմ սցենար:

-Ի՞նչ կառաջարկես սկսնակ հայ կինոռեժիսորներին. ինչպե՞ս առաջ գնալ:

-Կառաջարկեմ, որ հավատան իրենց երազանքներին և լսեն իրենց սրտին: Լինեն ազնիվ և շատ չտարվեն օրիգինալ երևալով: Ինձ համար կարևոր է լինել ճշմարիտ, իրական: Երբ դու ճշմարիտ ու իրական ես, դու արդեն օրիգինալ ես: Ոչ մեկն այս աշխարհում չունի քո ձայնը, քո ոճը...Պետք չի տարվել քո Ես-ով, պետք է տարվել ֆիլմով։ Վաղուց մի ասացվածք եմ լսել. « Լուրջ  վերաբերվեք ձեր աշխատանքին և ոչ երբեք ձեզ»: Այս ասացվածքը դարձել է իմ սկզբունքը:   

Հ.Գ. Նարե Մկրտչյանի հետ բացառիկ զրույց ունենալ «ՀԱՅԵՐ»-ը խոստացել էր մեր նախորդ հրապարակման մեջ՝ ՓՈՔՐԻԿԸ ՄՈՆԹԵԻ ԳՐԿՈՒՄ՝ Օսկարի Shortlist-ում..., որը մի հետաքրքրական դրվագ էր ռեժիսորի կյանքից: