«Քամիներ...». ԼԻԼԻԹ ԱԼԵՔՍԱՆՅԱՆ
Օգոստոսի 3-ին Հայաստանի նկարչի տանը բացվեց «ՀՈՂԱՐՎԵՍՏ ՍՈՒԲՍՏՐԱՏՈՒՄ» ցուցահանդեսը, որը Հայաստանի ժամանակակից արվեստը ներայացնող մեծածավալ արվեստային ակտ էր՝ Նարեկ Ավետիսյանի համադրությամբ:
Այս երևույթին մենք դեռ անդրադառնալու ենք, որովհետև այսպիսի երևույթները հաճախակի չեն, որ հայտնվում են մեր միջավայրում: Այսօր ընդամենը ներկայացնում ենք տաղանդավոր արվեստագետներ Ստեփան Վերանյանի և Լիլիթ Ալեքսանյանի «Քամի և լույս» համատեղ աշխատանք ինստալյացիայի՝ Լիլիթ Ալեքսանյանի տեքստը:
Այստեղ գուցեև հնարավոր է գտնել բոլոր այն զգացողությունները, որոնք նկարչին ուղեկցել են գործը ստեղծելիս...
Արցունքները նրան որոշակի ոչինչ չէին ասում իր՝ երջանիկ կամ դժբախտ լինելու մասին։
Միայն հոսում էին տասնյակ հեղեղների նման։ Չէր հասկանում՝ այդ ինքն է լացո՞ւմ... Չէ, ինքը չէր։ Բայց ո՞վ էր։ Արցունքներն ի՛ր աչքերից էին հոսում, թաց էին ի՛ր այտերը, այլայլված էր ի՛ր դեմքը։ Բայց... լացողն ինքը չէր։ Հաստա՛տ։ Իրեն մնում էր միայն ձայնը բարձրացնել ու ոռնալ, որպեսզի քիչ թե շատ ինքն էլ հավատա կատարվածի իրական լինելուն։
Ոչինչ չէր ստացվում։ Բայց շարունակում էր խաղը իր և իր միջի ինչ-որ օտար, թե հարազատ էակի միջև։ Հետաքրքիր էր ու զարմանալի։ Մի տեսակ ազատություն կար այդ ամենի մեջ։ Նույնքան էլ՝ վախ։ Ո՞րն էր ավելի շատ... գրողը տանի... երբեք այդպիսի զգացում չէր ունեցել։ Կարծես կատվի ձագ լիներ, որին վզից վերցրել և գցել էին... Աստված գիտի թե ուր։ Դե խեղճս, եկ ու գլուխ հանիր էս պատմությունից։
Մահճակալին նստած՝ թաց հայացքը հառել էր վանդակապատ պատուհանից շատ հեռու, համարյա հորիզոնին։ Երեկո էր, թեև ցերեկվա պես լույս էր։ Մյուս սենյակներում սովորական օր էր, մյուս օրերի նման, իսկ ինքն իր սենյակում էր՝ ամենքից ու ամեն ինչից հեռու...
Բայց արդյո՞ք ի՛ր սենյակում էր... ե՞րբ... ինչո՞ւ... Ոչինչ չէր զգում, ո՛չ տարածություն, ո՛չ ժամանակ... Ախր շատ պարզ էր ամեն ինչ: Ամառվա երեկոյան ինքն իր սենյակում մահճակալին նստած լաց է լինում ու ոչնչի մասին չի մտածում։ Կարծես սա է իրականությունը։ Իսկ ինքը, միևնույնն է, չէր հասկանում, ուրախ է, թե՞ տխուր, ո՞ւզում է ինչ-որ բան, թե՞՝ ոչ, մտնի՞ խաղի մեջ, թե՞՝ էլի ոչ։
Իսկ այդ ի՞նչ խաղ էր, ինչի՞ համար... (ախր ինքը, կարծես, վաղուց գիտեր այս ամենի մասին, գիտեր, որ մի օր գալու է այս օրը... բայց ի՞նչ գիտեր ինքը, որտեղի՞ց գիտեր, և արդյո՞ք արդեն օրն է... ախ, էլի այդ ինչ-որ մի ուժը, որին երբեք քո կարծիքը չի հետաքրքրում, որը երբեք քեզ ոչինչ չի հարցնում։ Կհանձնարարի մի խնդիր՝ բազմաթիվ ճիշտ պատասխաններով։ Դե գնա ու գլուխ կոտրիր՝ որն է դրանցից ամենաճիշտը։
Դու գլուխ ես կոտրում, ինքը՝ հռհռում, լեզու հանում ու ծաղրում է։ Դու շարունակում ես, ինքը՝ իբր ողբում ու աղի արցունքներ է թափում։ Կամ երկուսը՝ միասին։ Ու այդպես քեզ մոլորության մեջ կպահի, մինչև թքես ու... հենց այդ պահին վայրկյան իսկ չկորցնելով, նա քեզ կհրամցնի ինչ-որ մի բան։ Սրտո՞վդ չէ։ Ոչինչ, ամեն ինչ մոռացիր ու վերցրու, թե չէ դրանից էլ կզրկվես ու դատարկ կնստես։ Ու սա կոչվում է Կյանք)։
Նորից հարցեր, հարցերի շարան... բարկացա՞ծ է, տանջվո՞ւմ է, գուցե չափազանց հանգի՞ստ է։ Այդ բոլորը միասին կային այդ պահի ու նրա մեջ։ Բայց ո՞րն էր ավելի ստույգ... Չէր կարողանում ասել...
Ու այդ պահից սկսած ինքը կարծես թե չկար, չքացավ։ Ինչ-որ բաներ էր անում, բայց կարծես ինքը չէր։ Մարմինն իրենն էր, գործողը՝ ինքը չէր։ Ինքն ուրիշ էր եղել տարիներ շարունակ։ Այսպիսին չէր։ Թեև այս մեկի մեջ էլ ինչ-որ հարազատ բան կար։ Կարծես հենց սա էր ինքը...
ի՞նչ տարօրինակ էր այս ամենը... Լա՞վ էր, թե՞ վատ... Շատ լավ էր... հետո շատ վատ էր... անտանելի... Մեկ, կարծես թևեր առած, թռնում էր, մեկ՝ արճիճի նման ծանր թևերը քարշ տալիս անուժ մարմնի վրա։ Հետո նորից թռնում էր... նորից՝ ծանր էր... էլի՝ թեթև... (երևի հոգի էր ստացել-այդ մասին նա ժպիտով շատ հետո մտածեց)։
Թեև երբեմն թվում էր՝ ինքը կարծես թե չկա, բայց երբեք ինքն այդքան իրական չէր եղել, որքան հիմա։ Չգիտեր՝ ինչ է կատարվել, ինչ է կատարվում։ Ամեն ինչ նույնն էր կարծես, բայց ամեն ինչ այնքա՜ն էր փոխվել։ Կամ հակառակը։ Իսկ ժամանա՞կը... ինչո՞ւ էր ամեն ինչ այդքան արագ կատարվում... Միգուցե մեծացե՞լ է... բայց ախր ինքը դեռ այնքան փոքր է...
Իսկ շրջակա՞յքը, իրեն շրջապատող իրերն ու մարդի՞կ։ Մեծացել թե՞փոքրացել են...
Հետո հայտնաբերեց, որ ինքը կարող է մեծացնել ու փոքրացնել ամեն ինչ։ Դեռ ավելին. Հենց ինքն էլ անում է այդպես (բայց արդյո՞ք ինքն էր, թե ինչ-որ ուժի ներկայությունն իր մեջ)։
Կոճակը սեղմեցիր՝ ամեն ինչ մեծ է, նորից սեղմեցիր՝ ամեն ինչ փոքր է։ Միգուցե ինքը կախա՞րդ է, վհուկ կամ փերի՞։ Վախենա՞, թե՞ ոչ... իսկ ուրիշները վախենո՞ւմ են... տեսնես ո՞վ կարող է իրեն օգնել, դուրս բերել մոլորությունից։
Մարդի՛կ... մարդի՞կ... մարդիկ... չէ, նրանք էլ մոլորված ու վախեցած են...
Միգուցե իմ օգնության կարիքն ունեն... Աստվա՛ծ, տեսնես ո՞վ եփեց անորոշ համի ու գույնի այս շիլան, որ ոչ ուտել է լինում, ոչ՝ թափել...
Հանկարծ կարոտեց նախկին վիճակին, ուզեց ետ դառնալ։ Իսկ եթե լավ չլինի՞... եթե չկարողանա մոռանա՞լ այս ամենը... Չէ՛, հաստատ լավ չի լինի։ Հոգնեց գլուխ կոտրելուց... թքա՛ծ... միևնույնն է, ինքն արդեն խաղի մեջ է... խաղի մե՞ջ է... բայց... ե՞րբ... ինչպե՞ս... գրողը տանի... ո՞ւր ես, ի՛մ քամի, գալի՛ս եմ...
Լիլիթ Ալեքսանյան
«ՀԱՅԵՐ» մեդիահարթակ