«Զաբե՛լ, սոված եմ, հաց դիր...». ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ

Պապս Երկրորդ համաշխարհայինին Երևանից հասել էր Պրահա և, հաղթանակը կրծքին, տուն վերադարձել:

Հաղթանակի տերը ես էի, իմն էին նրա բոլոր մարտական պարգևները: Ամեն տարի մայիսի 9-ին նա հանում էր մեդալները, խնամքով շարում կրծքիս, և պապ ու թոռ գնում էինք զբոսնելու: Ես, նրա ձեռքը բռնած, քայլում և աննկատ՝ աչքի տակով նայում էի մարդկանց դեմքերին` տեսնելու, թե ինչպես են ինձ նայում: Պապս էլ էր նույնը անում, բայց բեղերի տակից մերթընդմերթ ծիկրակող ժպիտը հաճախ մատնում էր հպարտությունը: Երկուսս էլ հպարտ էինք, ես` որ հերոս պապ ունեի, պապս` որ թոռ ուներ: Պապ ու թոռ ապրում էինք աշխարհից գոհ, և կարծես պատերազմ չէր եղել:

Մի օր պապս տուն չեկավ: Սովորական բան էր, մեզ թվաց ամառանոցում է գիշերել: Երկրորդ օրն էլ չեկավ, և տատս որոշեց գնալ պապիս մոտ: Ամեն ինչ խաղաղ էր: Ես բակում վայելում էի պապիս նվեր հեծանիվը, մայրս տաշտի մեջ լվացքն էր ցողում, հայրս ու հորեղբայրներս գործարանում էին, երբ տատս անակնկալ հայտնվեց ու իրեն ոչ բնորոշ՝ աշնան դողացող տերևի պես շշնջաց. «Բեջանը կորել է, չկա»: Ասաց, թևաթափ նստեց և, ձեռքերը խաչելով կրծքին, մորս պատվիրեց հորս կանչել: Մինչ հայրս ու հորեղբայրներս կհասնեին, տունը լցվեց հարևաններով: Հերթով գալիս, լսում էին, կարեկցում, հույս տալիս:

Պատերազմը վաղուց ավարտվել էր, վնասները հետո էին երևալու: Գլխում բուն դրած հիվանդությունը գնալով սրվում էր: Պապս տարին տարվա վրա ավելի հաճախ էր հիշողության կորուստ ունենում: Հաճախ խմում էր: Դառն էր խմում՝ անխնա: Դա էլ էր պատերազմից մնացել: Խմում էր ու ինչ-որ Մարուսյայի էր հիշում, Կատյայի, Լենայի... Հետո պատմում էր, թե ինչպես էին գրոհից առաջ սպիրտ տալիս և հարբած զինվորներին տանում հարձակման: Համով էր պատմում, բայց բոլոր պատմությունները դառն էին, աներևակայելի դառը, որովհետև բոլոր պատմություններում պատերազմն էր, որտեղ դիակներ կային, արյուն, պարտություն, որբացած երեխաներ, հաղթանակ և դավաճանություն:

Հայրս ու հորեղբայրներս գործի անցան: Սկզբից ստուգեցին բոլոր հիվանդանոցները, հետո` դիահերձարանները: Հաջորդ առավոտյան արդեն ցամաքեցրել էին Մասիսի շրջանի ոռոգման ջրատարերը: Միլիցիայի աշխատակիցների հետ սանրեցին ամառանոցին հարակից դաշտերը: Պապս չկար ու չկար: Պապիս անհետանալու լուրը քաղաքից դուրս փախավ: Գալիս էին գյուղերից, գաիս էին գործարանի ընկերները, բարեկամները: Մեր տունը լեփ-լեցուն կայարան էր հիշեցնում:

Չորրորդ օրը, երբ արդեն անհույս վիճակ էր, և կարծես բոլորը համակերպվել էին կորստի հետ, տատս կապեց սև լաչակը, չգիտեմ` որտեղից պեղեց, հագավ սև շրջազգեստը և եկավ, նստեց սենյակի կենտրոնում: Քույրը, որ նոր էր եկել, սևազգեստ քրոջը տեսնելով, ձայնը գցեց գլուխը, և սկսվեց: Իրար հերթ չտալով` երկու քույր կարծես լացի մեջլիս էին մտել: Ինչե~ր ասես, որ չէին լացում: Տատիս ողբը պապիս նույնիսկ Բեռլին հասցրեց: Թեև պապս Բեռլին չէր հասել, բայց տատս համառորեն լացում էր, թե «Բեռլին հասար, չկորար, եկար էս քամբախում կորար, Բեջո՛ ջան»:

Տատիս քույրը ձայնակցում էր, ու այդ դուետից ես բաներ էի լսում, որ երբեք չէի իմանա: Միայն այդ օրերին ես իմացա, որ իմ հորաքույրները պապիս եղբոր աղջիկներն էին, որոնց նա մանկատնից վերցրել ու հայրություն էր արել պատերազմից վերադառնալուց հետո: Հորաքույրներս էլ էին եկել, բայց չէին լացում: Քարացել էին հորս նման: Ես էլ չէի լացում, միայն գիշերը, երբ գլուխս մտցնում էի վերմակի տակ, սնկսնկում էի:

Ես այդ բոլոր օրերին յուրաքանչյուր կես ժամը մեկ վազում էի ավտոբուսի դիսպետչերանոց, որտեղ վերջին կանգառն էին անում Նոր Խարբերդի ավտոբուսները, այն հույսով, որ հերթական ավտոբուսից իջնելու է պապս, և ես, նրա ձեռքը բռնած, տուն եմ մտնելու, սակայն ամեն ավտոբուսի դատարկվելու հետ սիրտս ավելի դատարկ էր խփում, ու զարկերից զգում էի անկարողությունս և ավելի անճարակ դառնում:

Վեցերորդ օրը հայրս որոշեց հոգեհաց տալ: Ասաց. «Մարդիկ քանի օր է` մեզ հետ մաշվում են, պետք է հոգեհաց տալ, էլ չկա մեր հերը»: Սեղանները շարեցին, կանայք խոհանոցում անցան իրենց գործին, իսկ ես վազեցի դիսպետչերանոց` հերթական ավտոբուսին դիմավորելու: Հույսս չէի կորցնում, չէի հանձնվում, ու ոչ մի հոգեհաց ինձ չէր հետաքրքրում:

Երբ հերթական հիասթափությունից հետո տուն էի վերադառնում, բակում զինվորական կանաչ վիլիս էր կանգնած: Բակի տղաները, ինձ տեսնելով, բացականչեցին, թե` վազի՛ր տուն, պապիկիդ բերել են: Չհասկացա, թե ինչպես մի շնչով տուն բարձրացա` աստիճանավանդակին բախվելով ներքև իջնող` կանաչ ուսադիրներով զինվորականներին:

Զինվորները պետական անվտանգության ծառայությունից էին և հորս պատմել էին, որ պապիս գտել էին Հայաստան-Թուրքիա սահմանի փշալարերի մոտ, և մնացած օրերը նա անցկացրել էր ՊԱԿ-ի մեկուսարանում:

Պապս դեռ միջանցքում էր` շրջապատված ազգականներով: Ես փաթաթվեցի ոտքերին և առաջին անգամ լաց եղա: Պապս գրկեց, համբուրեց և մտավ սենյակ, որտեղ տատս էր սպասում: Նայեց շուրջը, և ասես ոչինչ էլ չէր եղել, սովորականի պես դիմեց կնոջը.

«Զաբե՛լ, սոված եմ, հաց դիր»:

Հարություն Հարությունյան