Գրեթե մեկ ամիս առաջ «ՀԱՅԵՐ» համահայկական մեդիահարթակում հրապարակեցինք մեր զրույցը Հայ-ռուսական համալսարանի ռեկտոր, նախկին վարչապետ Արմեն Դարբինյանի հետ:

Հրապարակեցինք զրույցի առաջին մասը միայն, որովհետև մեր խոսակցությունը տևել էր շուրջ վեց ժամ: Անհամեստություն անենք և ասենք, որ զրույցը հետաքրքիր էր: Հետաքրքիր էր, որովհետև Արմեն Դարբինյանը բացարձակ անկեղծ էր: Անկեղծ էր թե գնահատականներում, թե դատողություններում, թե տեսակետներում: Այդ մասին վկայեցին նաև մեր ընթերցողները, որովհետև այն դարձավ ամենաընթերցված հրապարակումներից մեկը:

Այսօր հրապարակում ենք մեր զրույցի երկրորդ մասը: Վստահ ենք, որ այն նույն հաջողությունը կունենա, որովհետև անկեղծության նույն չափաբաժինն է, եթե ոչ՝ ավելին: Մեր զրույցի առաջին մասը ընդհատել էինք «ո՞վ է հայը» հարցով: Այդտեղից էլ շարունակում ենք:

- Ո՞վ է  հայը:

- Չգիտեմ: Շատ բարդ հարց է: Շատ տարողունակ հարց: Եվ, անկեղծ ասած, չեմ ուզում այդ կողմից մոտենալ հարցին: Բայց հաստատ կարող եմ ասել, որ ես հրաժարվում եմ դիտարկել հայ մարդուն միայն Հայաստանի Հանրապետության տարածքում: Հրաժարվում եմ: Չեմ ուզում: Չեմ կարող: Ես համաձայն չեմ այն հայի հետ, որն իր գործունեության, առաքելության, մտածումների պայման է դիտարկում Հայաստանի պետական սահմանը: Համաձայն չեմ այդ հայի հետ:

Գիտեք, մենք երբեմն շա՜տ մակերեսայնորեն ենք քննում մեր անցյալը: Այսօր կարծիքներ են լսվում, թե իբր ռուսները մեզ համարել են իրենցը, Հայաստանն իրենց տարածքն են համարել, շարունակում են համարել և այլն: Բայց ես էլ Սախալինն եմ համարել իմ տարածքը, Կալինինգրադն եմ համարել իմ տարածքը և առայսօր համարում եմ: Այնպես չէ, որ միայն իրենք են մերն իրենցը համարում: Մեր կյանքի խորհրդային ժամանակահատվածը  խորհրդային սոցիումին տվել է այդ ընդլայնված տիրապետման պատկերացումը: Վերջին հաշվով, մենք եղել ենք աշխարհի մեկ վեցերորդ մասի տերը: Այդ մեկ վեցերորդ մասի կրողն ենք եղել նաև մենք: Եվ եթե դու գիտակցում ես, որ այդ մեկ վեցերորդի կրողն ես եղել, շատ դժվար է նաև գիտակցել, որ այսօր շա՜տ ավելի փոքր հանրության մաս ես, ապրում ես սահմանափակ տարածքում, այն էլ՝ շրջափակված և այլն: Մեզ համար դժվար է, անընկալելի է: Ես գնում եմ Մոսկվա և ես չեմ կարող հրաժարվել Մոսկվայից. ինչպե՞ս թե՝ Մոսկվան իմը չէ՞: Ես անգամ բարձրաստիճաններին եմ ասել, որ Մոսկվան մերն է: Մոսկվա՞ն: Մոսկվան իմ քաղաքն է: Դուք կարող ե՞ք ինձնից խլել իմ երիտասարդությունը: Չեք կարող:

Մենք, հայերս ինչո՞ւ չգրավեցինք Ռուսաստանի նավթային դիրքերը: Ինչո՞ւ են Ռուսաստանի նավթային դիրքերում ադրբեջանցիները: Լավ դիրքեր ունեն նավթային ընկերություններում, գիտե՞ք: Հասկանալի է՝ Բաքու, նավթ և այլն: Բայց չէ՞ որ մենք էինք Բաքվի նավթային կայսրությունում: Մենք՝ որպես ազգ, այդքան գաղափար չունեցանք: Բա գնում էիր Ռուսաստան, ինչո՞ւ չգնացիր նավթի ուղղությամբ, ինչո՞ւ գնացիր դարձար խանութպան: Ի դեպ, Բաքվի հայերն այդքան վատ չեն այդ ոլորտում, բայց մենք, որպես հավաքականություն, այդ ոլորտին չտիրացանք: Ես շատ զղջում եմ, օրինակ, որ մերը չէ: Վատ չէր լինի, չէ՞, որ  մերը լիներ: Կարծում եմ կհասկանան, թե ինչ եմ ասում, կարծում եմ շահարկումներ չեն լինի Ռուսաստանի, Մոսկվայի, մեր ու նրանցի մասով:

- Հրանտ Մաթևոսյանի շա՜տ տարողունակ ձևակերպումը հիշեցի. «...Եվ այդուհանդերձ «սլավոն եղբայրներով», Միությամբ ու ողջ աշխարհի համակրանքով ապահովված թիկունքի եթե ոչ վստահությունը՝ գոնե վստահության հույսը կար, հայ պատմաբանը երբ «Երիտթուրքերը պատմության դատաստանի առջև» կամ «Կիլիկիա» էր գրում՝ զորություն, զորելու մի վստահություն այնուամենայնիվ ուներ, իմպերիայի քաղաքացու ստատուսը մեզ խոսեցնում էր լիովին ուրիշ լեզվով, հիմա, ասում եք, լեզուս փոխելո՞ւ եմ, երբ տիրակալությունը անդարձ հեռացել է, երբ Ադամովիչի «Խատինը» կամ Ռոմմի «Սովորական ֆաշիզմը» բորբոքվում են հայ մարդու իմ զորության սահմաններից անդին՝ մենք մեր լեզուն փոխելո՞ւ ենք, միանգամից թրքացած այս աշխարհի առջև ա՞յլ լեզվով ու կեցվածքով ենք կանգնելու:

Խոսքս, խնդրեմ, պոետական սեթևեթանք մի համարեք, քանի որ պոետից լուրջ մարդ եթե կա և դա հայ դիվանագետը, հայ քաղաքագետը, ազգային կուսակցություններն ու ողջ հանրությունն է՝ ապա երկուսս էլ նույն պատի առջև ենք կանգնած, նույն շրջափակումի կալանքում ենք, և երկուսս էլ նույն առաջադրանքն ունենք՝ ճեղքել փարախը...»:

- Իհարկե: Հրաշալի է ասված: Ես ինձ այսօր ոչ թե աշխարհի մեկ վեցերորդի, այլ ամբողջ աշխարհի տիրակալ եմ տեսնում: Հիմա ողջ աշխարհը մերն է: Մենք պետք է տիրենք: Մենք ունենք այդ հնարավորությունը: Տիրենք ոչ թե տիրակալության իմաստով, այլ՝ աշխարհի հնարավորություններն օգտագործելու: Խելոք ազգ ենք, պատմություն ունենք: Ուղղակի հրաշալի գենոֆոնդ ունենք: Զարմանալիորեն, բայց ունենք, չէ՞: Ես այսօր հյուրերիս հետ գնացել էի դասական մի համերգի: Լուսինե Ազարյանն էր՝ շատ բարձր դասի երգչուհի, սոպրանո: Հյուրերս գերմանացիներ էին, Ֆրանկֆուրտից: Համերգի որակն այնքա՜ն բարձր էր, որ իրենք չկարողացան չանկեղծանալ ու ասացին, որ նման համերգն իրենց քաղաքում, Ֆրանկֆուրտում իրենց քաղաքի համար ուղղակի իրադարձություն կլիներ: Կարող էր լինել սեզոնի պիկը: Իսկ մենք Գաֆեսճյան կենտրոնում մի 20-25 մարդ էինք: Այսինք մեզ համար սովորական էր:

Այսօրվա աշխարհի, տեխնոլոգիական այսօրվա դարի բոլոր հնարավորություններն օգտագործելով մենք կարող ենք ու պետք է դառնանք շատ ավելի հզոր: Առանձին հայեր կարողանում են դրսևորվել դրսում, բայց մենք պետք է կարողանանք այդ առանձին հայերի հզորությունը միավորել ու ստեղծել ազգային հզորություն, դրանով սնել մեր պետությունը: Պետությունը բարձրագույն արժեք է ցանկացած սուվերեն մարդու համար, ով իրեն այդպիսին է համարում: Հայաստանի Հանրապետության անձնագիրը չի կարելի փոխարինել որևէ այլ անձնագրով: Դա ուղղակի անհեթեթություն է: Հնարավոր չէ:

Ասում եք, ո՞վ է հայը: Հայը պարտավոր է առնվազն երեք լեզու իմանալ: Պետությունը, երկիրը և հանրությունը պարտավոր են ստեղծել պայմաններ, որ դու երեք լեզու սովորես: Որպես հայ, դու պետք է կարողանաս քո արժեքներն աշխարհին ներկայացնել:

- Բայց  դա չի նշանակում, որ պետք է խոսենք ռուսերենը երկրորդ պետական լեզու դարձնելու մասին, չի նշանակում, որ պետք է հայոց լեզուն արհամարենք, տրորենք, չգիտակցենք, որ այն մեր պետական լեզուն է, չգիտակցենք, որ պարտադիր մայրենի լեզվով պետք է խոսենք, որ մայրենին պետք է տիրապետենք կատարելապես և այլն, չէ՞:

- Իհարկե չի նշանակում: Չի նշանակում: Անշուշտ: Բայց դու պետք է ծրագիր ունենաս: Ղազախներն, օրինակ, ծրագիր ունեն. նպատակ են դրել ստեղծել եռալեզու հասարակություն, որն ամրագրված է իրենց խորհրդարանի որոշմամբ: Դա իրենց պետության նպատակն է: Ես զարմանում եմ ու ցավում, որ մեր պետությունը նման նպատակ չունի: Եվ մեր ազգայինները նման նպատակ, նույնիսկ իրենց մտքում, չեն պատկերացնում: Իսկ ես պատկերացնում եմ:

- Վախը գուցե մեր տարօրինակ օտարասիրության մեջ է: Չեն պատկերացնում, որովհետև վախ ունեն, որ մենք եռալեզվի պարագայում մեր լեզուն վերջում կտեսնենք:

- Կարծում եմ նման բան ոչ ոք չի ասում: Սխալ են ներկայացնում այն, ինչ ներկայացնում են: Ես ավելի հստակ ու կոշտ կասեի. մենք պարտավոր ենք ստեղծել: Եթե անգլերեն չիմանաս, վրացիները պետական համալսարանի դիպլոմ չեն տալիս: Հիմար ե՞ն: Ինչի՞, մեզ ավելի քիչ է՞ պետք անգլերենը: Մենք ավելի վատն ե՞նք: Կամ ռուսերենը: Ավելի քիչ է՞ պետք, քան վրացիներին: Մեզ ավելի շատ է պետք: Մենք ավելի շատ պրոբլեմներ ունենք:

- Ինչո՞ւ են Ձեզ շատ սիրում:

- Եթե նկատի ունեք համալսարանում, համալսարանն ուղղակի անկեղծ է: Եթե ուսանողության, երիտասարդության մասին եք ասում, գուցե այն պարզ պատճառով, որ ես փորձել եմ արդարության ամենաբարձր չափանիշներ դնել այստեղ և դրանցով ղեկավարվել: Ես պատասխանատու եմ իմ ուսանողների համար: Ես իրենց համար որևէ բան չեմ խնայել: Իմ անձնական ժամանակից սկսած՝ մինչև ֆինանսական ռեսուրսներ: Եվ դա արել եմ անկեղծ: Այլ կերպ իմաստ չուներ: Չէր ունենա: Ես կաշառք չեմ վերցնում, իմ տնտեսական, ֆինանսական վիճակն այս համալսարանով չէ, որ ապահովում եմ: Ես այստեղ միայն ծախսում եմ: Անգամ՝ իմ անձնական միջոցները: Անիմաստ կլիներ իմ այստեղ աշխատելը, եթե ես դա չանեի ի նպաստ հաջորդ սերունդների, որոնց պակասը ես զգում էի, երբ իշխանությունում էի: Երբ իշխանության մաս էի, ես չունեի այս հանրությունը: Այսօր մենք նոր սերունդ ունենք, որը մեր մեծագույն նվաճումն է: Այս սերունդն այսօրվա, վաղվա իշխանությունների համար արդյունք ստանալու լրջագույն հիմք է, հենարան է: Ես նման սերունդ չունեի, երբ վարչապետ էի:

Բայց չսիրողներ էլ կան, չմտածեք:

- Անշուշտ, մեծ նվաճում է նոր սերունդը: Անշուշտ, համաձայն եմ, որ կարող է հիմք լինել, հենարան լինել իշխանության համար: Բայց իշխանությունը պետք է դա ուզենա: Չեմ տեսնում, որ շատ ուզում է:

- Եթե չուզենա էլ, այս սերունդը կստիպի: Կստիպեն, հավատացեք: Ես կասկած չունեմ: Իսկապես, կասկած չունեմ: Նրանք կիրացնեն իրենց շանսը: Խնդիրը ժամանակի մեջ է, իսկ որ կիրացնեն, ես կասկած չունեմ: Այս սերունդը դեռ կուժեղանա, կհզորանա, կամրանա: Հարցն ուղղակի ժամանակի մեջ է: Այլ բան է, որ ես ուզում եմ ինքս տեսնել: Ես հաջորդ կյանքին չեմ հավատում: Չեմ հավատում, որ ասում են՝ հիմա ձայն մի հանի, հաջորդ կյանքում կտեսնես, կամ ասում են՝ ինչ, որ անում ենք, երեխաների համար ենք անում: Ոչ: Չեմ հավատում: Ես ուզում եմ ինչ որ կարող ենք անել՝ անել և տեսնել արդյունքը: Մենք այսօր բոլոր հիմքերն ունենք անելու, հավատալու և տեսնելու:

Ես համալսարանական կրթության ամենաբաղկացուցիչ մասը համարում եմ քաղաքացի կերտելը: Համալսարանական կրթությունը միայն պրոֆեսիոնալ գիտելիքները չեն: Համալսարանի դիպլոմ ունեցող մարդը պետք է քաղաքացի լինի: Ինձ համար սա աքսիոմ է: Մենք փորձում ենք մեր համալսարանում «ստանալ» քաղաքացի, որը՝ նաև մասնագետ է: Ոչ թե մասնագետ, որը կարող է քաղաքացի լինել, կամ՝ ոչ: Նոր սերնդի հարցերին գնալով ավելի դժվար է լինում պատասխանելը: Նոր սերունդը, որն արդեն քսանվեց տարեկան է, այո, համարում է, որ մենք մեր անկախության քսանվեց տարիները կարող էինք շատ ավելի արդյունավետ անցնել: Ինքն այդպես է կարծում: Ես էլ ասում եմ՝ շատ լավ, գալիս է ձեր պատասխանատվության ժամանակը: Դե, ձեզ տեսնեմ: Դուք ավելի արդյունավետ անցեք: Ես էլ՝ ձեզ հետ: 90-ականներին այդ սերունդը չկար: Սերունդ էր, որն ասում էր ինչո՞ւ քանդեցիք երկիրը, շատ լավ երկիր էր:

Սոցիալական իմաստով, իսկապես, լավագույն երկրներից մեկն էր: Անվճար ուսուցում, անվճար առողջապահություն: Մինչև այսօր մենք ունենք անվճար շտապօգնություն: Աշխարհում այդպիսի բան չկա, որ բժիշկների խումբը կանչես, գա, ճնշումդ անվճար չափի, անվճար սրսկում անի, անվճար դեղ տա, նույնիսկ թանկարժեք դեղ ու՝ գնա: Չկա աշխարհում այդպիսի բան: Բարեկեցիկ շվեյցարական բժշկության առաջին կանոնը գիտե՞ք որն է՝ հասիր հիվանդանոց: Քանի դեռ չես մահացել, քո ոտքով հասիր հիվանդանոց: Այն գինը, որ այդ բարեկեցիկ երկրում պետք է տաս բժիշկների խումբը քո տուն կանչելու համար, տունդ վաճառես, գումարդ չի բավականացնի:

Այո, մենք պետք է գնահատենք մեր ունեցածը: Չենք գնահատում, ինչ որ ունենք: Ինչ-որ չափանիշ, եթե ունենք, չպետք է իջնենք դրանից: Բայց անկախությունն ուրիշ արժեք է և պետք է առաջ գնանք:

- Ի՞նչ է Գյումրին Ձեզ համար:

- Իմ արժանապատվության, կյանքի ընկալման, տղայականության ակունքն է: Այդ դասերը Գյումրիում եմ ստացել: Գյումրվա հայր ունեմ: Մի մարդ, որի ընտանիքը շատ ու շատ ավելի խիստ է եղել, քան բոլոր իմ սերնդակիցների ընտանիքները, որոնց ճանաչել եմ: Ես Երևանում 4-5 տարի եմ դպրոց գնացել, որից հետո մեկնել եմ Մոսկվա: Այսինքն, ես Գյումրիում եմ կայացել: Իմ հիմքերը Գյումրիում են: Երբ գնացի Մոսկվա, ինձ համար, որպես հայի, շատ մեծ նշանակություն ուներ Գյումրվա արժանապատվությունը: Բազմամշակութային, բազմազգ այդ մթնոլորտում ես պետք է ցույց տայի, որ, որպես հայ, ոչ մեկին չեմ զիջում, և իմ տեսակետը պակաս կարևոր չէ, քան մնացածինը, և ես իմ տեսակետը պետք է «անցկացնեմ»: Եվ անցկացնում էի: Դա նաև Մոսկվայում կայանալու համար էր պետք, որովհետև հեշտ չէր, դժվար էր:

Ինձ համար Գյումրին, ցավոք, նաև տխրություն է, որովհետև երկրաշարժը...

Սա մի այլ պատմություն է: Երկրաշարժի օրերին ես մի քանի օր չէի կարողանում կապվել բարեկամներիս, ընկերներիս հետ և փորձում էի թռչել, գալ Երևան, Հայաստան: Ես հեռու և մոտ ազգականներ ունեի, բարեկամներ ունեի, ընկերներ ունեի Գյումրիում: Մոսկվայի օդանավակայանում հերթապահում էի ամեն մի հերթական ինքնաթիռի մոտ, որպեսզի թռչեմ Հայաստան, բայց մի կերպ գտածս տոմսը զիջում էի նրանց, ովքեր արդեն տեղեկություններ ունեին իրենց բարեկամների մասին ու գիտեին, որ նրանք զոհվել են: Ես երեք օր այդպես անցկացրի օդանավակայանում, անընդհատ զիջելով իմ տոմսերը: Ես կարողանում էի իմ ճարպկությամբ տոմսեր ձեռք բերել: Եվ միայն երրորդ օրը կարողացա հասնել Հայաստան: Իմացա, որ մոտիկ բարեկամներիս ոչինչ չի պատահել, բայց երկու մոտ ընկեր էի կորցրել, նաև՝ ուսանողական ընկեր, և այլևս հետերկրաշարժյան Գյումրու պատկերն ինձ համար անձնական ողբերգության պատկեր էր: Երկու օր միայն կարողացա մնալ այնտեղ, նյարդերս չդիմացան, հոգեկանս չդիմացավ: Դրանից հետո չկարողացա գնալ Գյումրի մինչև 97 թվականը, երբ արդեն ֆինանսների նախարար էի:

Գնացի այն ժամանակ, երբ գիտեի, որ Գյումրիում ցանկացած իշխանավորի, նախագահներից սկսած, շատ վատ են դիմավորում:

98-ին լրանալու էր երկրաշարժի տասնամյա տարելիցը: Ես արդեն վարչապետ էի: Փող չկար: 97-ին, երբ նշանակվեցի ֆինանսների նախարար, առնվազն 9 ամսվա բյուջետային պարտքեր ունեինք: Նախագահի ջանքերի և իմ օգնության շնորհիվ մենք կարողացանք այդ պարտքերը հաղթահարել: Բայց բյուջեում զրո դրամ ունեինք կապիտալ ներդրումների համար: Ես հիշում էի, որ Խորհրդային միության փլուզումից հետո մենք Մոսկվայում, «Վնեշէկոնոմբանկում» փող ունեինք, որը նույնպես ոչնչացավ: Շատ չէր այդ փողը՝ 8 միլիոն 700.000 դոլար էր, որը կուտակվել էր, եթե հիշում եք Շառլ Ազնավուրի, այլ անձանց նվիրատվություններից և այլն: Այդ փողը կուտակված էր:

Բայց այդ երկիրը չկար, բանկը չկար, փողը չկար և, բնականաբար, չկային նաև այն պահանջելու իրավական հիմքերը: Եվ ես իմ պետական այցի ժամանակ Մոսկվա, խնդրեցի վարչապետ Պրիմակովին, ում դեռ ասպիրանտ լինելուս ժամանակից էի ճանաչում, շատ հարգում էի և ինքն էլ ինձ էր հարգում՝ որպես կրտսեր, ինչ ասեմ, տղայի, և, ի պատիվ իրեն, ի փառս իրեն, երբ Ռուսաստանն այդ ժամանակ դեֆոլտի մեջ էր, ճգնաժամի մեջ էր, իր պետական պարտականություններն անգամ ամբողջ աշխարհի առջև չկատարեց, Պրիմակովը դեմ գնաց իր կառավարության գծին ու ֆինանսների նախարարին հրավիրեց իր առանձնասենյակ և իմ երկայությամբ հանձնարարեց, որպեսզի այդ չեղած գումարը, այդ զրո դարձած փողը ուղղակիորեն փոխանցի մեր բյուջե, որպես օգնություն երկրաշարժի 10-ամյա տարելիցի կապակցությամբ: Դա առաջին կապիտալ ներդրումն էր, որ կատարեցինք Գյումրիում:

Ես պարտքի մեծ զգացում ունեմ Գյումրիի նկատմամբ: Գյումրիի վերականգնման առաջին նախագիծն իմ նախաձեռնությամբ է ստեղծվել: Գյումրին այսօր լավ վիճակում չէ և ես ողջունում եմ վարչապետ Կարեն Կարապետյանի նախաձեռնությունները Գյումրիում: Անգամ իր անձնական միջոցներից է ներդրումներ անում: Գյումրին Հայաստանի, հայաստանցիների համար որպես երկրորդ ձգողական կենտրոն միշտ պիտի լինի, որովհետև Գյումրին մեր հարստությունն է: Ես Գյումրիի զարգացման հիմնադրամի հիմնադիրն եմ, «Շիրակ Միության» հիմնադիրն եմ և այլն, և միշտ ակտիվ եմ եղել: Դեռ լինելու եմ:

- Դուք միշտ Ձեր քաղաքացիական դիրքորոշումն ունեցել եք այս կամ այն հարցի վերաբերյալ: Դժվար է՞ քաղաքացիական դիրքորոշում ունենալը Ձեզ նման մարդու համար:

- Անկախության զգացումն է այդ դեպքում շատ կարևոր, իհարկե: Եթե կախված ես իշխանությունից, իշխանության բարի վերաբերմունքի կարիքն ունես, դրանից է կախված քո կյանքի գործը, աշխատավարձը, քո բարեկեցիկ լինելը, անկեղծ ասած, երևի դժվար է: Ինձ համար դժվար չէ, որովհետև ես երբեք կախում չեմ ունեցել որևէ բանից, որևէ մեկից: Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ դեռ 30 տարեկան էլ չկայի, ինձ համար որոշում կայացրի, որ եթե գնում եմ Հայաստան, ուրեմն Հայաստանում բիզնես շահեր պետք է չունենամ: Ես հայաստանյան աղբյուրներից պետք է փող չաշխատեմ, որպեսզի լինեմ հնարավորինս անկախ: Դա դեռ այն ժամանակ, երբ առաջին նախագահն ինձ Մոսկվայից հրավիրեց Հայաստան: Դա երևի իմ կյանքի ամենակարևոր որոշումներից մեկն էր: Դրանով ես անկախացա, ես ինձ անկախ զգացի:

Իմ նկատմամբ լավ չտրամադրված մարդիկ շատ կային, այդ թվում և իշխանության մեջ, ուժայինների մեջ: Փորձում էին փորել, ինչ-որ բան գտնել, հորս հիմնարկ էին գնում, փորփրում, քրքրում էին: Ինձ էին փնտրում այնտեղ: Բայց իրենք էլ էին զարմանում, որ ես այնտեղ չկամ, որևէ տեղ չկամ: Հայրս էլ չէր հասկանում, թե ինչ են ուզում: Ֆինանսական անկախությունը կարևոր է: Շատ կարևոր է: Իհարկե, եթե դու պետական կառույցի ղեկավար ես, ասենք թատրոնի տնօրեն ես, կրթական օջախի տնօրեն ես, մշակույթի կամ կրթության նախարարի հրամանով ես նշանակված, և կարող ես նրա հրամանով էլ ազատվել ու գործդ չհասցնել, չավարտել, նպատակդ չիրագործել մի դիրքորոշման համար և այլն, իհարկե, շատ դժվար է քաղաքացիական դիրքորոշում արտահայտելը:

Եվ գիտեք, իմ կարծիքով գործը շատ ավելի կարևոր է այս պարագայում: Չի կարելի, կարծում եմ, մեղադրել, որ մեր շատ մշակութային գործիչներ այդքան էլ ակտիվ չեն, կամ համարձակ չեն: Իրենց ստեղծած ներկայացումն ավելի կարևոր է, քան այն կարծիքը, որ իրենք պետք է ասեն: Իրենք իրենց գործով են ասում: Ներկայացումը մնալու է, ֆիլմը, գիրքը, չգիտեմ ինչը, եթե, իհարկե, ազգային արժեք ես ստեղծում, էլ չեմ ասում՝ համամարդկային, մնալու է, կարծիքը մեկ-երկու օրից մոռացվելու է:

- Շարունակում ե՞ք ստեղծագործել:

- Վերջերս դժվարացել է: Երազում եմ սիմֆոնիա գրել: Իսկապես երազում եմ, ուզում եմ: Երաժշտությունը ներսումս զարգանում է, ապրում է: Կուզեմ հասնել դրան: Չգիտեմ, իհարկե, կհասնե՞մ, թե՝ ոչ: Եթե հասնեմ, երջանիկ կլինեմ, բայց ինձ շատ բան չի բավականացնում: Ժամանակից բացի, նաև պրոֆեսիոնալիզմը չի բավականացնում: Բայց շատ եմ ուզում: Վերջին բանաստեղծությունս էլ գրել եմ երևի մի հինգ տարի առաջ: Միգուցե այն ժամանակ ավելի ռոմանտիկ կացության մեջ էի: 50-ից հետո սկսում ես զգալ, որ ավելի շատ հետհաշվարկ ես անում, հետևից ես սկսում հաշվել ժամանակդ, քան՝ սկզբից, որ ինչ-որ հարցեր կան, որոնք դեռ կարգավորված չեն, ու մտածում ես, որ՝ չէ, լավ, էդ բանաստեղծությունը մի քիչ հետո կգրես, այսօր կարևոր է, որ չկարգավորված հարցերդ կարգավորես. երեխաներ կան, նրանց կրթության խնդիրները կան և այլն, իսկ 40-ի պարագայում մտածում ես, որ չէ, դեռ կարելի է մի երկու գիշեր նստել ու մի բան գրել: Հիմա արդեն իմ գիշերներն ափսոսում եմ: Միգուցե ճիշտ չէ: Միգուցե սխալ է: Բայց խնդիրներ կան, որոնք դեռ պարտավոր ես լուծել քեզ համար, մտերիմներիդ համար, գործիդ համար և այլն, որովհետև դրանց համար պատասխանատու ես: Չգիտես, թե կյանքն ինչ կթելադրի:

- Մի առիթով ասել էիք, որ տեխնոլոգիական զարգացումների առումով Հայաստանում իրավիճակը շատ տխուր է: Այսօր էլ ե՞ք այդ կարծիքին:

- Այո, ասել եմ: Տարիներ առաջ, հավանաբար: Այսօր իրավիճակը տխուր չէ և շատ ավելի բարեկարգ է, քան՝ կար: Մենք կարողացանք փոխել ուղղությունը մեր հետաքրքրությունների և պատասխանատվության մասով: Բոլորը սկսեցին խոսել ինժեներական կրթությունից, գիտատեխնիկական համալսարաններից, արժևորել ուղղությունը և զարկ տալ: Սա չափազանց դրական է երկրի համար: Մենք առաջամարտիկներից մեկն էինք: Դեռ 2005-ին ենք սկսել գնալ այդ ուղղությամբ: Շատ դժվար էր: Պետք էր համաձայնության գալ նաև Ռուսաստանում: Կարողացա համոզել, որ այո, պետք է ֆինասավորեք մեր գիտատեխնիկական առաջընթացը, որովհետև եթե մենք կարողանանք զարգանալ, կնպաստենք նաև ռուսական կրթության զարգացմանը: Մեր համալսարանն այսօր ասոցացվում է որպես հայաստանայան համալսարան, սա ներհայաստանյան բուհ է, ներբեռնված արժեք չէ:

Սա շատ կարևոր էր ինձ համար, որպես նախկին վարչապետի, որպես հայ մարդու: Սա հայաստանածին է, բայց սրա հարատևությունն ապահովելու համար մենք պետք է ունենանք մեր աճեցրած, մեր սեփական տասնյակ դոկոտորները, իսկ մենք դեռ երկուսն ունենք: Եթե կարողանամ նրանց դարձնել 10-ը կամ 20-ը, կգնամ ստեղծագործելու:

- Վերջին հարցն եմ տալիս: Երջանի՞կ մարդ եք:

- Այո, իհարկե: Ես միշտ պոզիտիվ եմ եղել: Ինչպե՞ս կարելի է պոզիտիվ չլինել: Ծնվել ես, որ երջանիկ չլինե՞ս: Ի՞նչ իրավունք ունես երջանիկ չլինել, եթե ծնվել ես: Չէ՞ որ ծնունդը բարդ պայքար է մարդու ներսում, կռիվ է քրոմոսոմների միջև և դու հաղթել ես այդ կռվում: Դու պատասխանատու ես, ինչպե՞ս կարող ես երջանիկ չլինել: Պիտի փնտրես ու գտնես քո երջանկությունը, պիտի ի սկզբանե համարես, որ դու պետք է լավը տեսնես և ոչ միայն վատը: Մենք այդ խնդիրը նաև որպես հասարակություն ունենք: Մեր գլխավոր խնդիրներից մեկն է: Մենք որպես հասարակություն միայն վատն ենք տեսնում: Լավը չենք նկատում: Վատի վրա ենք սևեռվում: Սա անընդունելի է: Սա ազգադավություն է իմ կարծիքով:

Երջանիկ լինելը ոչ թե դե ֆակտո արդյունք է, այլ, ի սկզբանե նպատակադրում: Ես ի սկզբանե համարել եմ, որ իմ նպատակը երջանիկ լինելն է և երջանիկ զգալը: Վերջ: Անկեղծ պետք է լինես հաջորդ սերնդի հետ: Անկեղծ պետք է լինես երեխաներիդ հետ: Դաստիարակություն ասածը չեմ ընդունում: Ես անձնական օրինակն եմ ընդունում: Քո զավակն ուղղակի պետք է սերվի քո առօրյաից: Էդպես է: Եթե դու ինչ-որ զիջումների ես գնում, բնականաբար, ազդում ես նաև նրա վրա: Որքան շատ ես գնում կոմպրոմիսների, այնքան թուլացնում ես զավակներիդ: Փորձել եմ հնարավորինս քիչ գնալ կոմպրոմիսների: Համենայնդեպս, սեփական արժեքների նկատմամբ երբեք չեմ գնացել: Երևի դրանում է երջանկության բանալին: Եթե վստահ ես, որ ճիշտ ես ապրում: